غلات در زمان امام هادی (ع)

غلات زمان امام هادی ـ علیه السّلام ـ چه كسانی بودند و چه میخواستند و موضع امام در برابر ایشان چه بود؟

غلات از ریشه غلو به معنی تجاوز و گذشتن از اندازه است. در اصطلاح فرقه شناسی اسلامی به كسانی غلات گفته میشود كه امیرالمؤمنین ـ علیه السّلام ـ یا بقیه ائمه معصومین ـ علیهم السّلام ـ را تا مقام خدایی بالا برده و گویند كه خداوند به عنوان جسم انسانی در این حضرات ظاهر گشته است.(1)
خداوند متعال نیز در قرآن كریم زیاده روی در باورهای دینی و خدا دانستن اولیای الهی را پیروی از هوی و هوس و گمراه شدن از راه راست دانسته و میفرماید:

بگو ای اهل كتاب در دین خود غلو نكنید و غیر از حق، نگوئید و از هوسهای جمعیتی كه پیشتر گمراه شدهاند و دیگران را گمراه كردند و از راه راست منحرف گشتهاند پیروی نكنید.(2)
بر اثر برخوردها و راهنماییهای امام باقر و امام صادق ـ علیهما السّلام ـ مدتی كوتاه فعالیتهای غلات فروكش كرد به طوری كه وقتی محمد بن بشیر، راه انحرافی غلو را ادامه داد، مردم توجهی به او نكردند، ولی بر اثر جو خفقان زمان امام هادی ـ علیه السّلام ـ و حمایت های پنهانی حكومت عباسی از تفرقه بین شیعیان، غلات دوباره پاگرفته و از طرف دشمن به گرمی مورد استقبال قرار گرفتند.(3) و در این نوشتار به آنچه از كتب روایی و تاریخی در مورد غلات زمان امام هادی ـ علیه السّلام ـ بدست میآید، اشاره میكنیم.

1. محمد بن نصیر فهری نمیری: وی پس از امام هادی ـ علیه السّلام ـ و امام حسن عسگری ـ علیه السّلام ـ نیز زنده بود و فعالیت میكرد.

2. علی بن حسكه.

3. قاسم یقطینی.

4. حسن بن محمد معروف به ابنبابا.

5. فارس بن حاتم قزوینی.(4)

اندیشه های انحرافی غلات حول محورهایی بود كه با مبانی صحیح اسلامی ناسازگار بود و حتی فرقه های غیر اسلامی نیز آن را نمی پذیرفتند و آنچنان كه شیخ حر عاملی گفته، این افكار برای ضربه زدن به جامعه شیعی بود كه در زیر فشار دشمنان اهل بیت دست وپنجه نرم می كردند و خلاصهای از این افكار عبارتند از:

1. خدایی وقائل شدن مقام ربوبی برای اهل بیت و به خصوص امام هادی ـ علیه السّلام ـ.
2. ادعای نبوت برای خودشان و اینكه امام هادی ـ علیه السّلام ـ آنها را برای نبوت برگزیده است.
3. جایز بودن ازدواج با محارم.

4. اباحیگری: یعنی خداوند هیچ چیزی را حرام نكرده است.(5)

5. انكار واجبات: واجباتی كه در قرآن كریم و روایات اسلامی آمده بود همه را به نوعی تاویل و توجیه می كردند به عنوان مثال در توجیه آیه ان الصلوة تنهی عن الفحشاء و المنكر و اقیموا الصلوة وءاتو الزكاة(6) و… می گفتند: مراد از نماز، ركوع و سجود و دیگر واجبات نماز نیست، بلكه منظور پیروی كردن از مردی است كه به كنایه از او به صلاة یاد شده و مراداز زكات نیز باز پرداختن حق مال نیست بلكه پیروی از شخصی است كه نامش ذكر نشده و یا میگفتند: نماز، روزه، زكات، حج و… همه بر این است كه به ائمه معرفت داشته باشند و گرنه اعمال عبادی منظور قرآن نمیباشد.(7)
6. تناسخ(8): به این معنی كه روح انسان پس از جدائی از جسمش وارد جسم دیگری شده و چند سالی نیز در آن زندگی میكند الی بینهایت كه در این صورت دیگر معاد و روز قیامتی وجود نخواهد داشت و روح انسان تا ابد در این دنیا از جسمی به جسمی دیگر منتقل میگردد. امام هادی ـ علیه السّلام ـ همچون دیگر معصومین كه پرچمدار هدایت اسلامی بودند، از یك سو مردم را به مبانی قرآنی با تفسیر اهل بیت راهنمایی میكردند و از دیگر سو انحراف غلات را به جامعه اعلام كرده و از آنها بیزاری جسته و مورد لعن قرار میدادند و از شیعیان نیز میخواستند كه از آنها دوری گزینند. چنانچه در مورد فارس بن حاتم، بعد از روشنگری دستور قتلش را صادر كرده و فرمود بركشندهی فارس، بهشت را ضمانت میكنم.(9) و از حسن بن محمد القمی معروف به ابنبابا نیز بیزاری جست و از شیعیان نیز خواست از او بیزار باشند و فرمود خدا او را لعنت كند، مرا اذیت كرده و شیطان بر او چیره گشته و اگر توانستید سرش را به سنگ بكوبید(10) درباره قاسم یقطینی به ابراهیم شیبه نوشت افكار او از دین من نیست از او كنارهگیری كنید و فرمود: خدا او را لعنت كند كه افكار انحرافی را شیطان به او القا میكند.(11) و در مورد علی بن حسكه، فرمود خدا لعنت كند او را كه دروغ میگوید او از دوستان من نیست من از گفتههای او بیزارم و شما نیز بیزاری جوئید، لعنت خدا بر او باد كه اگر در خلوت او را دیدید سرش را به سنگ بكوبید.(12) محمد بن نصیر، نیز كه امام هادی ـ علیه السّلام ـ را خدا دانسته و خود را پیامبر از سوی آن حضرت معرفی میكرد مورد لعن و نفرین حضرت قرار گرفت.(13)
البته یادآوری این نكته نیز ضروری است كه با توجه به زنده بودن برخی از این غلات مانند محمد بن نصیر، علی بن حسكه، در زمان امام حسن عسگری، این افراد از سوی آن امام نیز مورد لعن و طرد قرار میگرفتند و گاهی اینها را غلات زمان امام حسن عسگری ـ علیه السّلام ـ میشمارند.(14)

پی نوشت:

1. راغب اصفهانی.مفردات الفاظ القرآن، بیروت، دارالسامیه. اول، 1416هـ ق، ص 613. طریحی، فخرالدین. مجمع البحرین، بیجا، مكتب نشر الثقافة الاسلامیه، دوم، 1408 هـ ق ، ج 3، ص 327.

2. مائده : 77.

3. حر عاملی، الاثنی عشریه، قم، دارالكتب العلمیه، بیتا، ص 21.

4. رك: مجلسی، محمد باقر. بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء. 1404 هـ ق ، ج 25، ص 316، ب 10، باب نفی الغلو فی النبی و الائمه و علامه حلی. رجال العلامة الحلی. قم، دارالذخائر، 1411هـ ق، ص 234 و رجال الكشی، ص 520.

5. كشی، محمد، رجال الكشی، مشهد، انتشارات دانشگاه مشهد، 1348هـ ش، ص 520.

6. عنكبوت :45، و رك: بقره : 43، 83، 110، نساء :77، حج :78، نور:56 و …

7. مجلسی، محمد باقر. بحار، ج 25، ص 315، ب 10 روایات در این باب فراوان است.

8. علامه حلی، حسن بن بوسف. خلاصه الاقوال، نجف، المطبعة الحیدریه، دوم، 1381 هـ ق، ص 433.

9. حر عاملی، محمد، وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت، ج 15، ص 124، ب 47، ج 28، ص 319، ب 16، ص320، ب 6، و بحارالانوار، ج 50، ص 221، ب 5.

10. رجال الكشی، ص 516.

11. بحار الانوار، ج 25، ص 315، ب 10.

12. رك: رجال الكشی، ص 516، و بحارالانوار، ج 25، ص 316، ب 10.

13. رجال العلامه، ص 347، و ص 255، جابلقی، علیاصغر. طرائف المقال، قم، مرعشی نجفی، اول، 1410 هـ ق، ج 1، ص 39.

14. رك: رجال الكشی، ص 516، به بعد.

منبع: پرسمان