مصرف گرایی در ایران

در سال ۷۵ هر خانوار شهری حدود یک میلیون تومان برای کالاهای غیرخوراکی هزینه می کرد که این رقم در سال ۸۹ به ‏‏۱۰ میلیون تومان رسید.

طبق آخرین امار یک خانوار شهری در تهران سالانه ۱۳ میلیون تومان خرج کالاهای مصرفی می کند که ۱۰ میلیون تومان آن ‏صرف کالاهای غیرخوراکی و مصرفی می شود. در مجموع سالانه ۲۶ میلیارد تومان فقط در تهران برای کالاهای مصرفی هزینه ‏می شود که اگر این مبلغ صرف پس انداز و سرمایه گذاری بشود خیلی می تواند به توسعه کشور کمک کند.
‏

در ایران از ۸۰ سال پیش(سال ۱۳۱۰) با افزایش صادرات نفت درآمدهای نفتی خیلی افزایش یافت و چون در تولیدات ‏داخلی خیلی ضعیف بودیم از این درآمدهای نفتی برای خرید کالاهای خارجی استفاده می شد و با ورود کالاهای خارجی با ‏قیمت پایین و تزریق منابع و درآمدهای نفتی در اقشار مختلف جامعه کم کم مصرف گرایی در کشور کلید خورد. به ویژه تحت ‏تاثیر جنگ جهانی دوم، با کاهش تولید کالاهای ایرانی و گسترش سیاست درهای باز، واردات کالا بیشتر شد و تا سال ۱۳۲۹ ‏‏(ملی شدن صنعت نفت) مصرف گرایی رو به افزایش بود.

سال ۱۳۲۹ با کاهش درآمدهای نفتی در پی ملی شدن صنعت نفت ‏و کاهش واردات، مصرف گرایی کمی کاهش یافت اما در ۱۳۳۲ که دوباره درآمدهای نفتی افزایش یافت واردات کالا خیلی ‏بیشتر از قبل افزایش یافت و دوباره میل به مصرف گرایی افزایش یافت چون همراه با واردات، سیاست تبلیغات رسانه ای، این ‏کالاهای ارزان قیمت را در مقابل کالاهای تولید داخل که قیمت زیادی داشتند قرار می داد و مردم را جذب خود می کرد و مانع ‏توسعه می شد. این روند تا ۱۳۳۵ ادامه یافت. بعد از کودتای سال ۱۳۳۲ تا سال ۱۳۴۸ ارزش واردات به ایران ۱۱۵۵۶۷ ‏میلیون ریال گزارش شده است.‏ ‏ این رقم در سال ۱۳۵۶ با یازده درصدد افزایش به ۱۰۳ میلیون تومان رسید. زیرا در دهه ‏‏۵۰ سیاست پرداخت یارانه هم به افزایش درآمدهای نفتی و کاهش تولیدات و افزایش واردات اضافه شد. یعنی قیمت ها ‏همچنان تثبیت شده بود و درآمدها افزایش می یافت و یارانه هم پرداخت می شد در نتیجه مردم میل بیشتری به خرید و ‏مصرف پیدا کردند و این روند مصرف گرایی را تشدید می کرد.‏

از سال ۱۳۵۷ با تغییر سیاست های داخلی و خارجی کشور؛ واردات به ۷۳ میلیون تومان کاهش یافت که نسبت به دهه ۵۰ ‏کاهش قابل توجهی نبود اما در ۱۳۵۹ با حمله عراق به ایران مشکلاتی برای تولید بوجود آمد و دوسال بعد به خاطر تحریمها ‏و وضعیت جنگ، چون نمی توانستیم تولید کنیم و نیاز و تقاضای زیادی هم داشتیم، واردات از بعضی کشورهای اروپایی و بعد ‏هم کشورهای شرقی و امریکای جنوبی گسترش یافت و میل به مصرف گسترش پیدا کرد و این باعث شد که در روند توسعه ‏و تولیدات هم با مشکل مواجه شویم.

در سال ۵۷ واردات کالاهای مصرفی ۱۴۰ میلیون و ۷۴۷ ریال بود که در سال ۱۳۶۰ ‏این رقم به ۲۵۱ میلیون ریال رسید و این میزان افزایش پیدا کرد تا سال های پایانی جنگ که ارزش کل واردات به میلیارد ‏رسید و آخرین رقم از این آمار سال ۱۳۷۸ است که تقریبا ۲۰۲ /۲۲ میلیارد واردات کالاهای مصرفی داشتیم . از دهه۸۰ به ‏بعد آمار واردات کالاهای مصرفی به صورت جزئی و بر اساس نوع کالا تفکیک شده و قابلیت مقایسه با این آمارها را ندارد. در ‏دهه۸۰ و اوایل ۹۰ هم واردات همچنان افزایش یافت. بنابراین تنها کاهش در واردات کالا در این سال‌ها همان موقعی بود که ‏صنعت نفت ملی شد و بعد از آن مصرف گرایی و واردات کالاهای خارجی همواره روند صعودی داشته است. ‏

مصرف گرایی دهه ۸۰ و ۹۰ از نظر مدلها و مدها متفاوت است. در دهه ۸۰ ورود کالاهای بی کیفیت و بی دوام و ارزان قیمت ‏چینی به کشور باعث شد که هرچه بیشتر بخریم و بیشتر دور بریزیم. مصرف گرایی که در دهه ۸۰ و اوایل دهه ۹۰ وجود ‏داشت بیشتر در زمینه کالاهای بنجل و ارزان قیمت درجه ۳ و ۲ چینی بود. بعد از برجام و در چند سال اخیر که برخی ‏تحریم ها برداشته شد و کالاهایی به غیر از کالاهای چینی وارد شد از جمله واردات رسمی و غیررسمی کالاهای ترکیه ای. ‏بنابر این در یکی دو سال اخیر مصرف گرایی بیشتر به سمت کالاهای برند و با کیفیت تر رفته و نه کالاهای بی کیفیت چینی. ‏پس این که ورود کالا از چه کشوری باشد دارای اهمیت است ولی تعیین کننده نیست. کیفیت کالا دارای اهمیت است ولی ‏تعیین کننده نیست. ‏

در سال ۷۵ هر خانوار شهری حدود یک میلیون تومان برای کالاهای غیرخوراکی هزینه می کرد که این رقم در سال ۸۹ به ‏‏۱۰ میلیون تومان رسید. در خانواده های روستایی هم صرف هزینه برای کالاهای مصرفی غیر خوراکی در سال ۷۵ حدود ۵۰۰ ‏هزار تومان در هر خانوار بوده است و گرچه این رقم نصف خانوار شهری بوده است اما میل به مصرف در مناطق روستایی ‏نسبت به مناطق شهری با شدت خیلی بیشتری افزایش داشته است. در سال ۱۳۸۹ هر خانوار روستایی حدودا ۴ میلیون ‏تومان برای کالاهای غیر خوراکی هزینه می کرد. ‏

با توجه به تحقیقات میدانی و اسنادی که از سال ۸۹ تا ۹۶ انجام داده ایم عناصر مختلفی کشف شد که باعث می شود مصرف ‏گرایی گسترش پیدا کند و آدم‌ها بیشتر بخرند و بیشتر دور بریزند: ‏
‏- اهمیت نقش و نظر دیگران در زندگی آدم ها (دیگری مهم): برخی افراد برایشان خیلی مهم است که در نظردیگرانِ ‏مهم شان، مد روز باشند و این باعث می شود که بیشتر مصرف گرا بشوند. ‏
‏- من مداری: کسانی که فقط خودشان را قبول دارند، درپی متمایز بودن از دیگرانند و به شیوه دیگری مصرف گرا هستند. ‏
‏- دسترسی به کالاها: اگر کالاهای فراوان در بازار باشد حتی اگر نیاز هم نباشد می تواند منجر به خرید بیشتر شود.‏
‏- جذابیت فضای بازار
‏- واردات و تبلیغات رسانه ای
‏- تعدد روابط: افرادی که روابط بیشتری دارند بیشتر تمایل به مصرف بیشتر و خرید بیشتر دارند
‏- قدرت خرید: کسانی که قدرت خرید بیشتری دارند مصرف گرایی بیشتری دارند.

‎ ‎مصرف به خودی خود موتور محرکه اقتصاد و جامعه است و رواج مصرف تا حد بهینه و با رعایت موازین شرعی و در حد ‏اعتدال امری پسندیده است اما زمانی که مصرف هدف زندگی قرار گرفت و فرد به اسراف و تبذیر دچار شد امری مذموم و ‏ناپسند است ‏ نهایت این که اصلاح الگوی مصرف و منطقی کردن آن در سطح کلان، هماهنگی و تناسب بین امکانات یک ‏جامعه با نیازها و خواست‌های افراد آن، کسب استقلال، اقتصادی و دستیابی به عزت و سرافرازی را ممکن می‌سازد و در سطح ‏فردی، پرهیز از مصارف غیر‌ضروری و تجملی و متوازن ساختن درآمدها و هزینه‌ها، آرامش روحی و روانی را به همراه می‌آورد.‏ ‏اصلاح الگوی مصرف، تنها اصلاح مصرف نیست، بلکه اصلاح نحوه‌ای از زندگی است که مصرف در آن جایگاه ویژه‌ای دارد.‏ بنابراین لازم است پیامدهای مصرف‌ گرایی که نوعی آسیب اجتماعی است با توجه به داده‌های به دست آمده از تحقیقات، ‏تحلیل و برای اصلاح آن برنامه‌ ریزی شود. ‏

منبع: خبرگزاری صدا و سیما

نویسنده: فریفته هدایتی