زمین و فضا از نگاه کودکان

انتخاب موضوع برای نقاشی کودکان، می تواند زمینه ساز رشد خلاقیت آنها شود. 
 

نقاشی کودکان به ویژه در سنین پیش دبستانی وسیله ای برای بیان آرزوها، خواسته ها و عواطف آنان است و به کمک آن می توان به دنیای تخیل آمیزشان راه یافت. سال های پیش از دبستان برای بیان آزاد تخیلات کودکان از دو جهت اهمیت اساسی دارد. اول این که این سال ها دوران رشد و شکوفایی تخیل کودکان است که از دوران دو سالگی با پیدایش توانایی تجسم یعنی به یاد آوردن اشیاء و پدیده ها در غیاب آن ها، آغاز می گردد و در سال های شش و هفت سالگی با رسیدن کودکان به مرحله ی تصویرگری در رشد ترسیمی خود، به اوج می رسد.
دوم این که با وجود کاربرد برخی شیوه های نادرست در نقاشی کودکان پیش دبستانی، به علت این که در این دوره هنوز نمره-  این معیار سرکوبگر خلاقیت – و اجبارکودکان به کشیدن تصاویر خاص، معمولا در کار نیست، تصاویری که کودکان می کشند، بیانگر تخیلات و نگرش های آنان است.

با توجه به این نکات، برای آشنایی با رؤیاها، و تصورات کودکان در مورد زمین و فضا که همیشه مورد توجه آنان بوده است، دو موضوع به کودکان ۵-۶ ساله (آمادگی) داده شد:

نقاشی های کودکان در این دو زمینه، نشانگر تخیل آزاد و خلاق آن هاست و نگاه کودکانه و نقادانه ی آنان را نسبت به زمین و فضا نشان می دهد.
با مروری به این نقاشی ها به جمع بندی خطوط کلی محتوای آن ها به تفکیک هر دو موضوع، می پردازیم.
 

این نقاشی ها را از نظر محتوا می توان به دو گروه اصلی تقسیم بندی کرد:

گروهی از کودکان زمین را آن گونه که هست، تصویر کرده اند و به راستی در بیان زشتی ها و آلودگی هایی که انسان ها بر زمین تحمیل کرده اند، توانایی های شگفت آوری را در نقاشی های خود نشان داده اند: خیابان هایی را که از انبوه ماشین ها، شبیه پارکینگ است؛ دود و گرد و خاکی که مانند ابری سیاه از زمین بالا می رود؛ درختان شکسته شده و گل هایی که از بی آبی پژمرده شده اند؛ زمینی که از خشکی ترک برداشته است؛ رودخانه ای که آب ندارد و ماهی های آن مرده اند؛ کوه هایی که روی آن ها خانه ساخته شده است؛ آدمیانی که با هم دعوا می کنند؛ رفتگری که خیابان های کثیفی را جارو می کنند؛ برج های بلندی که چون هیولایی سر برافراشته اند؛ خانه ها،کوچه ها و خیابان هایی بی درخت با آسمان ابری و بدون خورشید؛ هیچ پرنده ای در نقاشی های آنان پرواز نمی کند؛ هیچ حیوانی، حضور طبیعت را نشان نمی دهد؛ انسان ها با قیافه ی غمگین یا خشم آلود، به کار و زندگی مشغولند؛ رنگ ها سیاه و خاکستری است و زندگی از شادی و امید خالی.

گروه دیگر زمین را آن گونه که دوست دارند ترسیم کرده اند: خیابان هایی که به جای آسفالت، چمن کاری شده است؛ خانه های بدون دیوار و رنگارنگ که بر بالای آن ها گلدان های شاداب، به عابران سلام می دهند، رنگهای شاد و زنده؛ آدم هایی که می خندند یا بازی می کنند؛ حیواناتی که بچه ها به جای ماشین بر آن ها سوار شده اند؛ پارک های سرسبز و پر گل؛ زمینهای بازی برای کودکان با بچه های شاد و مهربان؛ پرندگانی که از آدم ها نمی ترسند و روی شانه ها و دست های آنان می نشینند؛ درختان پرگل و پرنده؛ خیابان های بدون ماشین و دود. به راستی اگر این خواسته ها تحقق یابند، چه دنیای زیبایی خواهیم داشت.

در مورد شکل زمین نیز کودکان تصورات گوناگونی دارند که آن ها را در نقاشی های خود نشان می دهند. اغلب زمین را به شکل دایره می کشند، آن چنان که هست. یا به علت سهولت شناخت و ترسیم شکل دایره و یا به علت اطلاعی که در مورد شکل زمین به آنه ا داده شده است. اما گاه زمین را به اشکال دیگری نیز تصویر کرده اند: بیضی، سه گوش، چهارگوش و به شکل ستاره. بچه هایی که زمین را به شکل دیگری جز دایره کشیده اند، می دانستند که زمین گرد است، اما به گفته ی خودشان دوست داشتند که زمین شکل دیگری داشته باشد.

به طور کلی کودکان با طبیعت، پیوندی دوستانه دارند، از نظر آن ها طبیعت مظهر زیبایی و پاکی است. حیوانات، پرندگان، گل ها و گیاهان را دوست دارند و زیبایی ها را با واسطه ی آن ها نشان می دهند. علاقه مندی کودکان به طبیعت، انگیزه ی خوبی برای آشنایی آنان در این زمینه است. آموزشی که باید در دوران کودکی انجام شود تا جزیی از وجود فردی و درونی شود و در بزرگسالی تداوم یابد. آموزشی که با توجه به مشکلات زیست محیطی در شرایط فعلی، بسیار ضروری است.
 

در نقاشی های مربوط به فضا موضوع برای کودکان جالب تر است. هر چند آنان اطلاعات و شناخت زیادی از فضا ندارند اما فضا برایشان جذابیت بیشتری دارد.

فضا برای کودکان، آسمان آبی بی انتهایی است که گاهی از ابرهای قشنگ که هر کدام تصویری را برایشان تداعی می کنند، پوشیده می شود، آسمانی که پرندگان بر فراز آن پرواز می کنند؛ خورشیدی است که هر روز صبح با طلوع خود، روشنی را پدید می آورد و بازی و شادی آن ها را نوید می دهد؛ ماه و ستارگانی است که شب ها قسمت کوچکی از آن ها را به اندازه ی پنجره های آپارتمان محل زندگیشان می توانند ببینند. سفینه های فضایی و فضانوردان را کودکان در تلویزیون دیده اند و اغلب آن ها را در نقاشی های خود نشان می دهند. گاهی هم موجودات عجیبی را به عنوان آدم های فضایی ترسیم می کنند که خودشان هم از آن ها می ترسند.

برای کودکانی که می توانند گاهی بادبادک هوا کنند و این بازی رؤیایی را انجام دهند، فضا جولانگاه بادبادک هاست. برای بچه هایی که سوار هواپیما شده اند، فضا جایگاه پرواز هواپیماهاست.

این ها تصوراتی است که کودکان از فضا دارند و آن ها را در نقاشی های خود نشان می دهند. علاوه بر این ها کودکان گاه در نقاشی هایشان پدیده های زمینی را نیز با خود به فضا می برند:گل و گیاه و آب و پرنده – عناصر اربعه ی کودکان- و خودشان را، بی آنکه در درون سفینه ای باشند، آزاد و رها در فضا گردش می کنند. در کنار همه ی ای ها، از جنگ ستارگان نیز غافل نمانده اند و هر قدر که صفحه ی کاغذشان جا داشته، تفنگ و تانک و هواپیمای جنگی را همراه با خیل سربازان، به فضا برده اند تا نشان دهند که در جنگاوری نیز دست کمی از بزرگترهای خود ندارند. کودکان گاهی برای رفتن به فضا، از وسایل دیگری جز سفینه در نقاشی های خود استفاده کرده اند که نشان دهنده ی تخیل و رؤیاهای آنهاست. اسب، پرنده، بالون، ابر و بادبادک فضاپیماهای کودکان هستند و جالب است که اغلب خود سوار بر آن ها می شوند و گاهی پدر و مادرشان نیز، سرنشینان فضاپیماهای تخیلی آنان هستند.

جالبترین نقاشی ها در این مورد، سفر کودک و اعضای خانواده اش همراه با سماور و بساط صبحانه آن ها بود که روی قالیچه قرار داشت و در فضا حرکت می کردند و خودش می گفت که این قالیچه ی حضرت سلیمان است که با آن به فضا رفته ایم.

آنچه در مورد فضا برای کودکان جالب است، شوق پرواز است. فضا برای کودکان، پرواز را تداعی می کند که از آرزوهای همیشگی آن هاست. کودکان به علت تحرک، کنجکاوی و میل طبیعی به شناخت، دوست دارند همه جا بروند، همه چیز را ببینند و چون اغلب، امکان این کار را ندارند، پرواز برای آنان آرزوی بزرگی است.

انتخاب موضوعات مناسب برای نقاشی های کودکان، به ویژه موضوعات تخیلی، این امکان را برای آنان فراهم می سازد که آرزوها و تخیلات خود را در نقاشی هایشان منعکس سازند و از این راه هم از آرزوها و تمایلاتشان شناخت بیشتری پیدا کنیم و هم آنان با بیرون ریزی خواسته ها و رؤیاهایشان به آرامش بیشتری دست می یابند.
 

نویسنده: فاطمه قاسم زاده

منبع: کتاب «آری گفتن به نیازهای کودکان»