نکاتی در مورد عرقیات گیاهی (۲)

درگرمای تابستان بیشتر از هر چیز انواع شربت و خوراکی خنک مشتری دارد. کم اشتهایی، عطش و ضعف معده باعث می شود کمی بیشتر روی انتخاب خوراکی ها و نوشیدنی ها دقت کنیم.
شربت های معمول مثل آلبالو، آبلیمو یا خاکشیر برای معده های حساس ایجاد ناراحتی هایی مثل درد و ورم می کند. شاید مهم ترین گزینه، استفاده از شربت هایی باشد که با انواع عرقیات گیاهی تهیه می شوند. این عرقیات هم خوش عطر و خوش طعم هستند و هم خاصیت دارویی و تقویتی دارند؛ آن قدر که در طب مکمل هم از آن استفاده می کنند.
عرقیات یکی از پر مصرف ترین شکل های استفاده از گیاهان است. امروزه در ایران بیش از ۴۰ نوع گیاه وجود دارد که عرق گیری شده و به صورت طبی مورد استفاده قرار می گیرند. از معمولی ترین خواص درمانی عرقیات می توان به خاصیت ضد درد، ضد میکروب، ضد انگل، ضد قارچ، ضد اسپاسم و آنتی اکسیدانی آنها اشاره کرد. هم چنین به دلیل آن که عرقیات طبی در واقع رایحه، عطر یا اسانس گیاهانی می باشند که آن را به آب اضافه می نمایند داروهای معطری می باشند که رایحه ی آنها می تواند گیرنده های عصبی بویایی را تحریک نموده و بر روند ساخته شدن هورمون ها، حرارت بدن، سوخت و ساز بدن، سطح هورمون های استرس و جنسی، سامانه دفاعی بدن، افکار و رفتارهای عاطفی و جسمانی ما اثر بگذارند. این موارد معطر که مقدار آنها در عصاره یا روغن گیاهان شفابخش بیشتر وجود دارد با تحریک مغز و ترشح انتقال دهنده های عصبی موجب حالات روانی خاصی در انسان می شود و احساس سلامت، سرخوشی، خوشنودی و خرسندی به وجود می آورند. این بوها می توانند استرس و تا حدودی درد را کاهش داده و موجب تعادل عاطفی شوند. علاوه بر این تنفس رایحه های خوشبو علاوه بر تحریک پیاز بویایی به درون ریه ها نفوذ کرده و به مولکول های اکسیژن می چسبند و بدین وسیله به درون خون راه یافته و موجب خود بهبودی و خود درمانی اعضاء و بافت های بدن می شوند. هم چنین این مواد می توانند به وسیله ماساژهای موضوعی پوستی به درون این مایع بین سلولی زیر پوست نفوذ کرده و از این راه نیز وارد جریان خون شده و به اعضای دیگر و دستگاه های لنفاوی بدن برسند و بر سامانه اثر بگذارند. از آنجا که عرقیات دارای مواد شیمیایی مختلفی می باشند دارای طبیعت گرم و سرد بوده و مصرف متعادل آنها برای مصرف کننده عوارضی نخواهد داشت. این نوشیدنی ها به دلیل طبیعی بودن با هم تداخلی ایجاد نمی کنند ولی برخی از آنها با داروهای شیمیایی تداخل اندکی نشان می دهند. به طور کلی عرقیات گیاهی نوع ضعیف شده اسانس ها می باشند زیرا در هنگام تهیه آن ها از آب بیشتری استفاده می نمایند تا برای مصارف خانگی و دارویی رقیق تر گردند. بنابراین عرقیات در مقایسه با اسانس ها باید در حجم بیشتری مصرف شوند که البته زیاده روی در مصرف آن ها می تواند برای مصرف کننده عوارض جانبی به همراه داشته باشد. از سوی دیگر به دلیل آن که در اسانس گیری از مقادیر بسیار کم آب استفاده می شود اگر آن ها را به اندازه عرقیات مصرف نمایید می توانند در صورت استعمال موضعی ایجاد تاول کرده و در صورت خورده شدن مخاط دهان را از بین برده و زخم هایی را ایجاد کنند.
عرقیات زمانی می توانند بیشترین اثر را داشته باشند که به طور کامل در آب پراکنده شده و یا به اصطلاح دو آتشه گردند. از تقطیر مجدد عرقیات معمولی فرآورده دو آتشه حاصل می شود که نوع مرغوب تری از عرق بوده و مزه و بوی تلخ تر و تندتری نسبت به عرقیات معمولی دارند. به این ترتیب اگر فرآورده حاصله را مجدد تقطیر نمایند از مقدار آب آن بسیار کاسته شده و به آن “اسانس گیری” می گویند.
اسانس ها روغن های سبکی هستند که در بالای آب جمع شده و قابل جمع آوری می باشند. خواص دارویی آن ها نیز در حجم کمتر مانند عرقیات می باشد. در مورد میزان و نحوه ی مصرف عرقیات و اسانس ها حتماً از متخصصان این امر کمک بگیرید.
عرقیات گیاهی حاصل تقطیر اسانس گیاهان در آب هستند و البته ممکن است از هر قسمتی از گیاه، از ریشه و پوست گرفته تا گلبرگ، تهیه شوند؛ مثلاً عرق زیره از دانه ی آن به دست می آید، عرق دارچین از پوست آن، نعناع از برگ گیاه نعناع و گلاب هم حاصل گلبرگ است.
فواید و خواص درمانی عرقیات گیاهی بر هیچ کس پوشیده نیست. به خصوص در ایران که همگان مطابق با فرهنگ و سنت دیرینه ی ایرانی با مزایا و خواص اعجاب آور آنها آشنا هستیم.
بر اساس پژوهش های تاریخی، ایرانیان نخستین تولیدکنندگان گلاب و عطر و عرقیات در جهان می باشند و این کار در سرزمین پارس انجام گرفته است. امروزه نیز مردم پرتلاش کاشان، میمند، فارس، خراسان، آذربایجان و شهرهای دیگر اقلیم همیشه سرسبز ایران پهناور، با تکیه ی بر تبحر و تجربیات خود در این حرفه، در صدها کارگاه سنتی و نوین، نقش عظیم را در تولید عرقیات ایفا می کنند.
عرق گیاهی فرآورده ای است که از جوشانیدن یک گیاه و یا مخلوطی از گیاهان مختلف در برابر بخار آب و سرد کردن بخارات حاصله به دست می آید.
نقش درمانی مصرف عرقیات گیاهی بر اساس فرمول های تجویز شده، انکار ناپذیر و مؤثر و روزافزون می باشد مشروط بر آن که عرقیات گیاهی حاصله بر اساس تقطیر به دست می آید.

سرم های خوراکی

– عرقیات، درست مثل سرم هستند؛ یعنی بلافاصله بعد از مصرف جذب خون می شوند و تأثیر خود را می گذارند.
– خوردن بیش از اندازه این عرقیات مثل زیاده روی در خوردن هر چیز دیگری بسیار مضر است. بیشترین میزان مجاز مصرف یک نوع عرق در طول شبانه روز ۲ لیوان است، آن هم در موارد استثناء بنابراین خیال نکنید هر چه بیشتر بخورید زودتر خوب می شوید و نتیجه دلخواه تان را می گیرید.
– خوردن بعضی از عرقیات مثل عرق بیدمشک، بابونه، صد گیاه و… برای کودکان زیر ۲ سال و افرادی که به آنفلوآنزا یا آبله مرغان مبتلا هستند، ممنوع است و در مورد زنان باردار یا شیرده هم باید با احتیاط مصرف شود؛ برای همین در موقع خرید شرایط خود یا کسی را که برایش از این عرقیات می خرید، به عطار توضیح دهید.
– همزمانی در مصرف بعضی از داروهای شیمیایی با مصرف بعضی از عرقیات باعث بی اثر شدن دارو و عرق می شود؛ مثل گیاه سنبل الطیب که برای آرامش بخشی، رفع سردردهای عصبی و کم خوابی تجویز می شود، به هیچ وجه نباید همراه داروهای خواب آوری مثل دیازپام، فنوباربیتال و… استفاده شود.
– بعضی عرقیات طبیعت گرم و بعضی طبیعت سرد دارند. عرق های گرم را مانند نعناع، سنبل الطیب، آویشن و… باید نم نم و جرعه جرعه نوشید تا تأثیر داشته باشد و عرق های سرد مانند عرق بید، کاسنی و…. را باید یک باره (یک لیوان در روز) خورد تا مؤثر شود.
– تعداد دفعات مصرف عرقیاتی که برای درمان ریوی تجویز می شود کم است؛ در عوض طول درمان عرقیاتی که برای درمان بیماری های چربی خون، قند خون و بیماری های کبدی و معدوی تجویز می شود ممکن است، به مدت ۲ یا ۳ ماه باشد.
– عرقیات را در جای خشک و خنک نگهداری کنید تا خواص آن حفظ شود.
– ممکن است به شما توصیه کنند برای غلیظ تر شدن عرقیات آنها را بجوشانید. این کار کمک چندانی به افزایش خاصیت آنها نمی کند و حتی ممکن است بو و طعم آنها را نیز خراب کند.
منبع مقاله: صافی، محمدرضا؛ سمیعی، محمد؛ حبیب الهی، حامد؛ (۱۳۹۱)، آشنایی با عرقیات گیاهی، قم، انتشارات ابتکار دانش، چاپ هفتم.