شاهچراغ

شاهچراغ نامی است که به آرامگاه احمد بن موسی کاظم در شهر شیراز اطلاق می گردد و همچون نگینی تابنده در این شهر توجه ها را به سوی خود جلب کرده است. این ضریح در سده ششم هجری قمری (دوره اتابکان فارس) در میدانی که هم اکنون احمدی نامیده می شود، احداث شد.

 

 

 

حضرت سید میر احمد پسر ارشدِ امام موسی کاظم و برادر حضرت علی ابن موسی الرضا بود. بعد از شهادت حضرت امام موسی کاظم، مردم مدینه با این تصور که پسر ارشد آن حضرت جانشین پدرش می شود، به درِ خانه ام احمد (مادر شاهچراغ) رفته و به اتفاق سید میر احمد به مسجد رفتند تا با او پیمان ببندند اما سیدالسادات به آن ها اعلام نمود که بعد از پدرم علی بن موسی ولی خدا می باشد و همه ما باید از او پیروی کنیم. او در مسیر پیوستن به برادرش به دستور مأمون و توسط قتلغ خان در شهر شیراز کشته شد.

حضرت شاهچراغ که فردی ثروتمند و نیکوکار بود، بخش شایانی از ثروت خود را در مسیر کمک به مستمندان صرف می کرد و بردگان زیادی را از بند اسارت آزاد نمود. ثروت ایشان حاصل از ملک و باغاتی است که داشته اند.

او ملقب به سیدالسادات و شاهچراغ بود. گردشگران تور شیراز خوب است بدانید که آرامگاه محمد بن موسی کاظم که برادر دیگر احمد بن موسی کاظم می باشد نیز در فاصله چند قدمی از شاهچراغ قرار دارد و با معماری زیبای خود از دور نمایان است؛ این مجموعه را آستان مقدس محمدی می نامند.

 

 

 

 

در واقع حضور با برکت امام رضا (ع) سبب گشت تا بسیاری از محبان اهل بیت برای بازدید از ایشان راهی طوس شوند، در آن سال هم سید میر احمد به همراه جمع زیادی از برادرزادگان و اقوامش قصد عزیمت به مشهد داشتند که این امر باعثِ وحشت مأمون شد. در واقع ترس مأمون از به خطر افتادن خلافتش همزمان با ورود این جمعیت از قوم بنی هاشم در مشهد بود؛ به همین دلیل دستور داد تا از ادامه دادنِ مسیر آن ها جلوگیری به عمل آید تا به سوی مدینه بازگردند.

حاکم شیراز لشگری را به راه انداخت تا مانعِ از حرکت آن ها شوند. وقتی بنی هاشم به نزدیکی شیراز رسیدند قتلغ خان با صدای بلندی گفت “باید برگردید”، در این بین سید احمد گفت ما از این سفر قصد خاصی نداریم و تنها می خواهیم به دیدار برادر بزرگوارمان برویم. مقاومت ها ادامه داشت تا جایی که جنگ شدیدی صورت گرفت و تعدادی از شیعیان به شهادت رسیدند، اما سرانجام شجاعت بنی هاشم سبب پراکندگی لشکر قتلغ خان شد.

سید میر احمد و برادرش که از جنگ، جانِ سالم به در برده بودند، با شنیدن خبر کذبی مبنی بر شهادت امام رضا، چند روز بعد به صورت مخفیانه راهی شیراز شدند و در منطقه سردزک در خانه یکی از شیعیان سکونت پیدا کردند. قتلغ خان جاسوسانی را در سطح شهر مأمور کرد تا آن ها را پیدا کنند، بعد از یک سال سید میر احمد را یافتند و طیِ جنگی سعی در شکست دادن او داشتند که موفق نشدند. آن ها تصمیم گرفتند که از طریق همسایگی با خانه ای که سید میر احمد در آن سکونت دارد، اقدام به قتل او کنند! از همین رو یک روز که او در حال استراحت در خانه بود، هنگام خروج با شمشیری به سر او ضربه زدند و خانه را بر روی پیکر او ویران کردند. 

 

تا زمان امیر عضدالدوله دیلمی هیچ کس از مدفن سید میر احمد که در بین خانه ها همچون خرابه ای بود، اطلاعی نداشت. درخشش چراغی در بالای خرابه (هر شب جمعه و در ثلث آخر شب)، توجه پیرزنی که خانه اش در پاییین آن خرابه قرار داشت را به خود جلب کرد. او مدتی پیگیرِ آن نور بود تا اینکه با خود اندیشید شاید مقبره یکی از امامزادگان در این مکان قرار داشته باشد، به همین دلیل این مطلب را با امیر عضدالدوله دیلمی در میان گذاشت.

امیر که در ابتدا از بیانات پیرزن تعجب کرده بود، کمی فکر کرد سپس اعلام نمود که اولین شب جمعه شخصاٌ به خانه پیرزن می روم تا از نزدیک مشاهده کنم. وقتی شب جمعه فرارسید شاه به گفته خود عمل کرد و به منزل پیرزن رفت و در آنجا خوابید و به پیرزن فرمود هر وقت چراغ روشن شد من را بیدار کن؛ آخرِ شب که فرا رسید پیرزن آن چراغ را پرنور تر از همیشه مشاهده کرد و با ذوق زیادی که داشت به بالای سر امیر رفت و 3 مرتبه فریاد زد: “شاه، چراغ”، و از آن زمان به بعد آرامگاه سید میر احمد را شاهچراغ نامیدند.

 

 

 

پس از کشف مدفن، در اوایل قرن هفتم اتابک ابوبکر بن سعد بن زنگی (حاکم فارس) دستور داد بقعه ای در آن مکان ساخته شود. به تدریج این آرامگاه گسترش یافت و به شکل امروزی درآمد.

 

 

 

در سال 745 هجری قمری ملکه تاشی خاتون (مادر حاکم فارس) دستور داد تا بارگاه را مرمت نمایند، در پیِ این تغییرات افزون بر ساخت مرقدی وسیع با گنبدی زیبا، مدرسه و مهمانخانه ای نیز احداث گشت. پس از گذشت سال ها که حکومت صفویه روی کار آمد، در سال 912 به فرمانِ شاه اسماعیل بار دیگر این آرامگاه مورد بهسازی قرار گرفت.

هنگامی که نادرشاه روی کار آمد، عهد کرد که اگر بر افغان ها پیروز شود اقدامات شایسته ای را در شاهچراغ انجام دهد؛ از همین رو بعد از کامیابی دستور داد تا کل بنا مورد مرمت قرار گیرد و یک قندیل از جنس طلا که 720 مثقال وزن داشت را از زیر گنبد آویزان کنند. این قندیل از طلای ناب ساخته شده بود و زنجیر آن از جنس نقره بود. در پی رخدادِ زلزله ای که در سال 1239 هجری قمری در شهر شیراز رخ داد، آرامگاه شاهچراغ به طور کلی تخریب گشت و برای بازسازی مجدد آن قندیل طلایی که نادرشاه اهدا کرده بود را فروختند تا هزینه های حاصل از ساخت مجدد را تامین کنند.

فتحعلی شاه قاجار در سال 1243 دستور داد تا کف زیارتگاه را 1 متر بالاتر از سطح زمین بسازند. این اقدام صورت گرفت و بنا را با سنگ، آجر و گچ بنا کردند و در آخر ضریحی نقره ای را در آن قرار دادند. سال ها بعد یک درب نقره ای در قسمت ورودی حرم نصب شد و یک ساعت زنگدار هم بر برج جنوبی نصب گشت. آینه کاری های بسیار زیبایی در سال 1306 در این مرقد صورت گرفته بود که چشم هر بیننده ای را به خود معطوف می کرد.

 

 

 

 

در سال 1336 انجمن آثار ملی به همراه اداره باستان شناسی فارس اولین گنبد اسکلت فلزی را جایگزین گنبدهای قدیمی کردند. 3 سال بعد استاد عیسی بهادری کاشی کاری های تحسین برانگیزی را در این مکان انجام داد که زیبایی های بنا را چند برابر کرد.

در نهایت در سال های 1360 و 1392 طی حکم هایی تولیت آستان مقدس شاهچراغ به سید محمد مهدی دستغیب و سید علی اصغر دستغیب واگذار شد.

 

 

 

قبلا آستان محمدی دارای صحن و حیاطی جداگانه بود و مردم می توانستند از طریق بازار بین الحرمین خود را به صحن حضرت معصومه برسانند. طی تغییراتی که در دهه شصت در این مکان صورت گرفت، سالن جدیدی بالای ضریح سید میر محمد احداث شد و مورد استفاده قرار گرفت؛ همچنین ایوان بزرگتری برای آن ساخته شد و هنرمندانی که بر روی نماسازی بارگاه سید میر احمد کار کرده بودند، نماسازی این بارگاه را هم به زیبایی انجام دادند. اما بنا بر طرح توسعه و عمران آستان مقدس حضرت شاهچراغ، اماکن بازار بین الحرمین و خانه های تاریخی شهر خریداری شد تا با تخریب آن ها فضای گسترده ای برای این آستان ایجاد شود. هم اکنون هر دو مرقد در یک صحن قرار گرفته اند که صحن حضرت معصومه نام دارد و شکوهی بی همتا دارد.

 

 

 

 

این صحن مرکزی به شکل مستطیل است که مساحت آن در حدود 14 هزار مترمربع بوده و دور تا دور آن 162 غرفه در 2 طبقه ساخته شده است. کفِ صحن مزین به سنگ های گندمک فارس می باشد که جلوه ای بی نظیر به آن بخشیده است. نماسازی رواق های این بارگاه توسط هنرمندان ماهری انجام شده که به زیبایی آن را انجام داده اند. نرده های چوبی که در این صحن دیده می شوند از چوب ساج ساخته شده اند.

 

 

 

 

گردشگران تور شیراز برای ورود به حیاط شاهچراغ باید از درب های اصلی که در جناح های شمالی و جنوبی واقع شده استفاده کنند. لازم است بگوییم که دو درب فرعی نیز وجود دارد که به مسجد جامع عتیق و بازار حاجی راه پیدا می کند. هنگام وارد شدن به حیاط، با منظره ای دل انگیز روبرو می شوید که شامل حوضی بزرگ با فواره های زیبا بوده و اطراف آن نیز درخت هایی قد علم کرده اند. آرامگاه در سمت غرب حیاط قرار دارد.

همچنین مدفن افراد مشهوری چون: حضرت آیت الله سید محمد طاهری، وصال شیرازی، آیت الله شهید سید عبدالحسین دستغیب، بسمل شیرازی، فرهنگ شیرازی، حضرت آیت الله شیخ عبدالحسین حائری شیرازی، صادق خان زند، میرزا ابوالقاسم سکوت و حضرت آیت الله نجابت در این مکان قرار دارد.

 

در چهار سوی بنا چهار شاه نشین وجود دارد، همچنین یک مسجد هم در سمت غرب آن دیده می شود.

فضای داخلی شاهچراغ مزین به آینه کاری های رنگی می باشد که در اطراف آن خط های عربی و فارسی به زیبایی حک شده و جلوه ای خاص را به فضا بخشیده است.

 

 

 

 

نخستین گنبد این آرامگاه مطهر در سال 623 هجری قمری و به دستور امیر مقرب الدین مسعود بن بدرالدین (وزیر اتابک) ساخته شده بود که در سال 745 ه.ق به دستور ملکه تاشی خاتون تعمیراتی بر روی آن صورت گرفت. پس از زلزله ای که در سال 1239 ه.ق رخ داد و به ویرانی بسیاری از بناهای شیراز از جمله شاهچراغ منجر گشت، حسینعلی میرزا قاجار دستور به ساخت گنبد جدیدی برای حرمِ بازسازی شده داد. در سال 1246 ه.ق به دستور فتحعلی شاه قاجار گنبد تعمیر شد و بر قسمت داخلی آن نیز سوره فتح با آینه کاری حک شد.

در سال 1379 ه.ق گنبد قبلی که 72 تُن وزن داشت به طور کلی پایین آورده شد و یک گنبد  بسیار زیبای فلزی بر روی پایه های آن قرار گرفت. خوب است بدانید که وزن گنبد جدید در حدود 36 تُن می باشد که در مقایسه با وزن گنبدِ قبلی به طور قابل ملاحظه ای کاهش پیدا کرده است. گنبد جدید از چشم نوازترین گنبدهای موجود در جهان می باشد. کاشی های تخریب شده گنبد، در زمان تولیت حاج سید محمد مهدی دستغیب به طور کامل ترمیم شد و با طرح جدیدی بر روی بدنه گنبد نصب گردید. اکنون این گنبد باشکوه همچون نگین سبزی در شهر شیراز رخ نمایی می کند.

 

 

 

یکی از گلدسته های این آستان در شمال ایوان و دیگری در جنوب آن دیده می شود. این گلدسته ها از بتن آرمه ساخته شده اند و کاشی کاری های زیبای آن توسط کارگاه معرق کاری آستان صورت پذیرفته است. همه روزه 3 مرتبه در طول شبانه روز صوت دلنشین قرآن و اذان از فراز این گلدسته ها به گوش می رسد.

 

 

 

 

 

امروزه بنای شاهچراغ دارای ایوانی زیبا بوده که نمای آن از جنس سنگ مرمر بوده و حرمی وسیع در غرب آن قرار دارد. این ایوان دارای طول تقریبی 38 متر و عرض 5.5 متر بوده، همچنین 10 ستون در آن دیده می شود. ستون های آهنی ایوان را با چوب های نفیسی پوشانده اند که در اطراف چهار جناحِ آن ها نام های پروردگار حک شده اند. در دو سوی درب طلایی حرم نیز دو راهرو برای دسترسی به ایوان و حرم وجود دارد. سقف زیبای ایوان که توسط هنرمندان کارگاه نجاری آستان مقدس شاهچراغ چنین هنرمندانه تزئین شده، توجه گردشگران تور شیراز را به خود جلب می کند.

 

 

 

به ایوان، 3 رواق اضافه کرده اند تا افزون بر قرینه شدنِ شمال و جنوب ایوان، بتوانند خدمات بیشتری را در اختیار زائرین و گردشگران تور شیراز قرار دهند. یکی از چشم نوازترین کاشی کاری های شاهچراغ در این قسمت قابل مشاهده می باشد.

 

 

 

در صحن حضرت معصومه 6 درب ورود وجود دارد که عبارت اند از:

باب السجاد : این درب در کنار حرم مطهر سید میر محمد قرار دارد.

باب الرضا : این درب در جنوب غربی صحن قرار دارد. در گذشته صحن حضرت معصومه تنها یک درب ورودی داشت که دسترسی افراد را از میدان احمدی میسر می کرد؛ اما بعد از گذشت چند سال تدابیری اندیشیده شد تا در جهت رفاه حال زائرین، یک درب دیگر در جنوب غربی صحن ساخته شود.

باب موسی بن جعفر : رفته رفته درب های دیگری به این آستان مقدس اضافه شد تا توریست ها بتوانند به راحتی از هر سو وارد صحن شوند. سردرب موسی بن جعفر که قرینه ی باب الرضا می باشد، روبروی درب مسجد جامع شهدا می باشد.

سردرب شرقی : این درب به مسجد جامع عتیق می رسد.

 

 

 

سردرب شمالی : گردشگران تور داخلی می توانند از این درب به سوی بازار شاهچراغ و خیابان احمدی بروند.

سردرب جنوبی : از این درب می توان به سوی کوچه بین الحرمین و دارالشفاء حرم راه یافت.

خوب است بدانید که حرم مطهر 7 درب ورودی اصلی دارد که دو درب در شمال، دو درب در جنوب، دو درب از ایوان و یک درب طلا از ایوان قرار دارد.

درب طلای ایوان، ظاهری منحصر به فرد دارد. چهارچوبی که درب را در خود جای داده 2 متر است و بر روی درب و چهارچوب شهرهای زیبایی منبت کاری شده اند. شاید برایتان جالب باشد که بدانید، دربِ قدیمی حرم (ظل السلطان) هم اکنون در موزه حرم نگهداری می شود.

یکی از درب های شمالی حرم که درب حاج نصیرالملک نامیده می شود، از چوب گردو ساخته شده و روپوشی از نقره دارد. امروزه درب نقره ای رواق شمالی در موزه حرم نگهداری می گردد. این درب مزین به اشعار وقار شیرازی می باشد که با خط نستعلیق میناکاری شده اند.

یکی از درب هایی که در جنوبِ حرم واقع شده، به درب عسکرخانی شهرت دارد. سازندگان این درب میرزا علی آقا قلمزن، میرزا محمود قلمزن، استاد علی اصغر زرگر و آقا میرزا بزرگ زرگر بوده اند که این درب و چهارچوب آن را از روپوش نقره ساختند، از همین رو به آن درب نقره ای رواق جنوبی نیز می گویند.

 

نخستین ضریحی که برای شاهچراغ ساخته شد، در سال 1243 (در زمان فتحعلی شاه) بوده که جنس آن نقره بود و طول آن تقریباً 3 متر و عرض آن 2 متر بود؛ اطراف این ضریح مزین به اشعار فارسی و عربی بوده است. ارادتی که دوستداران اهل بیت به ایشان دارند سبب شد ضریحی بسیار زیبا از جنس نقره بسازند که طول آن 3.58 متر، عرض آن 2.26 متر و ارتفاع آن 2.92 متر است؛ بالای ضریح را با برگ های طلایی تزئین کرده اند. درون ضریح مزین به خاتم کاری های چشم نوازی می باشد، همچنین بر روی مرقد مطهر نیز صندوقی از خاتم قرار دارد که بسیار زیبا است.

 

 

 

 

 

 

منبر بزرگ و بسیار زیبایی نيز در قسمت جنوبی سالن دیده می شود که از جنس مرمر ساخته شده و برای سخنرانی های مهم مورد استفاده قرار می گیرد.

 

برخی از امکاناتی که در این مکان وجود دارد و گردشگران تور شیراز می توانند مورد استفاده قرار دهند عبارت اند از: دفتر پست، پاسگاه انتظامی، کتابخانه، مخابرات و موزه.

 

موزه آستان مقدس محمدی در سال 1344 فعالیت خود را آغاز کرد. این موزه در ابتدا وسعت زیادی نداشت و تنها اشیاء و نوشته های مربوط به آستان محمدی در آن به نمایش گذاشته شده بود. هنگامی که سید محمد مهدی دستغیب برای تولیت آستان برگزیده شد، امکانات موجود را مورد بازنگری قرار داد و تصمیم گرفت موزه را گسترش دهد تا آثار بیشتری در آن دیده شوند، به همین منظور تالاری دو طبقه با وسعت 1100 متر مربع را احداث کرد.

این موزه بسیار زیبا که بر اساس استانداردهای جهانی دایر گشته، آثار بی شماری (حدود 4000 شیء) را در خود جای داده است؛ البته لازم به ذکر است که بگوییم بخش قابل توجهی از این آثار گرانبها اهدایی می باشد. قدمت آثار موجود در این موزه مربوط به دوره های مختلف تاریخ می باشند که گاهی برخی از آن ها به منظور تحقیق و پژوهش در اختیار دانشمندان قرار می گیرند.

 

 

 

اشیاء سفالی : یکی از بخش های این موزه مجموعه آثار سفالی می باشد که شامل حدود 600 قطعه بوده، اما هم اکنون حدود 100 قطعه از آن ها به نمایش درآمده است؛ برای مثال 300 قطعه سفال کوزهی مخروطی شکل، پیه سوز، 12 قطعه پیکرک سفالی، قمقمه اشکانی، خمره های لبه دار و غیره جزئی از این آثار هستند.

 

 

 

 

نسخ خطی : اگر به اسناد و نسخ خطی قدیمی علاقه دارید حتما از این بخش، کتب ادبی و وقف نامه های آن دیدن کنید.

اشیاء فلزی : بخش دیگری از موزه شامل آثاری چون: شمشیرها و سلاح های جنگی دوره شاه عباس صفوی و دوره قاجاریه، چاقوهای طلاکوب، گلدان های میناکاری شده و فلزی، سقاخانه برنجی قاجار، زیورآلات و شمعدان می باشد.

مسکوکات : همچنین جذاب ترین قسمت موزه شاهچراغ مجموعه مسکوکات آن است که تعداد 400 سکه از دوره های ساسانی و اشکانی را در خود جای داده است.

سایر اشیاء : 2 درب نقره ای حرم، درب خاتم حرم (که قدمتی 150 ساله دارد)، معجر قدیمی مرقد، 2 قرآن با قدمت 800 سال از دیگر آثار گرانبهای این موزه می باشد.

معجر قدیمی که از آن نام بردیم، مربوط به مرقدِ مطهر حضرت سید میر محمد بن موسی الکاظم بوده و جنسی از چوب دارد و ابعاد آن به طور تقریبی 80 سانتی متر در 2 متر می باشد. بر روی این در اسامی دوازده امام در کنار نام چن تن از افراد مخلص دیگر حک شده است.

 

 

 

شورای فرهنگ عمومی در سال 1386 تصمیم گرفتند که به منظور بزرگداشت شاهچراغ، یک روز را به نام ایشان نامگذاری کنند، از همین رو تحقیقاتی مبنی بر یافتن تاریخ تولد او را آغاز کردند اما به دلیل نیافتن اطلاعات دقیق، پنجمین روزِ دهه کرامت را روز بزرگداشت احمدبن موسی شاهچراغ نامیدند.

بازدید از حرم مطهر شاهچراغ خاطره ای فراموش نشدنی را برای گردشگران تور لحظه آخری رقم می زند که یادآوری آن تا سال ها آن ها را به وجد می آورد. پیشنهاد می کنیم در کنار این حرم باشکوه، از سایر جاذبه های گردشگری شیراز همچون: مسجد نصیرالملک، پاسارگاد، حمام وکیل، تخت جمشید و باغ ارم هم بازدید نمایید.

 

 

 

آدرس شاهچراغ شیراز : استان فارس، شیراز، جنب میدان احمدی.

تلفن تماس: 07132131111

وب سایت: www.shahecheragh.ir