آرامگاه سعدی

توسط مبینا عرفانی نسب منتشر شده در 1399/09/18

از دیرباز سرزمین ایران مهد فرهنگ و ادب بوده و بزرگان زیادی در آن متولد شده اند. سعدی یکی از شاعران ارزنده ایرانی بوده که شهرتی جهانی داشته و اشعارش در اقصی نقاط جهان بسیار محبوب گشته است. آرامگاه این شاعر عالیقدر در شهر شیراز واقع شده و گردشگران برای بازدید از آن باید راهی این بهشت بی همتا شوند.

معرفی سعدی

این شاعر گرامی تاثیر به سزایی بر زبان فارسی داشته به گونه ای که آثار گرانبهایش تا مدت ها در مدارس و مکتب خانه های گوناگون آموزش داده می شد. ساده نویسی از ویژگی های آثار او بود که در زمان خودش کم نظیر بوده و همین امر سبب شد که به او لقب هایی همچون: استاد، پادشاه سخن، استاد سخن و شیخ اجل بدهند. آرامگاه سعدی از سال 1354 جزء آثار ملی ایران به حساب می آید، همچنین بر روی سکه های پانصد ریالی برنزی و اسکناس های یکصد هزار ریالی جمهوری اسلامی ایران نقش آرامگاه این شاعر بزرگ دیده می شود.

آرامگاه سعدی را سعدیه نیز می نامند. پیرامون این مکان مملو از درختان سر به فلک کشیده و سرسبز است که زیبایی های آن را دوچندان کرده اند.

سعدی چه کسی بود؟

سعدی نامی است که به “ابومحمد مصلح الدین بن عبدالله” تخلص داده اند. او در سال 606 هجری قمری در شهر شیراز متولد شد و در سال 690 هجری قمری چشم از جهان فرو بست. ابو محمد در زمان کودکی پدرش را از دست داده بود، او علاقه زیادی به یادگیری مطالب جدید داشت و هر روز با عشق راهی مکتب می شد. اوضاع آشفته ایران در پایان دوره حکومت سلطان محمد خوارزمشاه سبب شد وی تحصیلات خود را در بهترین مرکز علم و دانش جهان اسلام (در آن دوره) که در بغداد قرار داشت ادامه دهد. بعد از به اتمام رسیدن تحصیلاتش در مدرسه نظامیه، به عنوان واعظ در شهرهای شام و حجاز مشغول به فعالیت شد. به طور کلی سعدی در حدود 30 سال از عمر خود را به جهانگردی گذراند و وقتی به ایران بازگشت، تا آخر عمر در شیراز ماند. وی در طول سفرهای خود سختی های بی شماری را پشت سر گذاشت و حتی در بُرهه ای از زمان، پاپوشی نداشت که در خیابان به پا کند ولی در آن شرایط هم ایمان داشت که روزی این مشکلات پایان می یابد. گردشگران تور شیراز این نکته را در نظر داشته باشند که می توانند به راحتی به بازدید از آرامگاه این شاعر پر آوازه بروند.

مجموعه آثار او در کتاب کلیات سعدی جمع آوری شده و کتاب های بوستان، گلستان و غزلیات سعدی نیز به صورت جداگانه به چاپ رسیده است. در کتاب های بوستان و گلستان سعدی مضامین اخلاقی ارزشمندی به چاپ رسیده که سبب گشته اندیشمندان مشهور غربی مانند گوته و ولتر نیز در آثار خود از آن ها الهام بگیرند.

آرامگاه سعدی چگونه به شکل امروزی درآمد؟

شاید برایتان جالب باشد که بدانید آرامگاهی که امروزه این چنین باشکوه به نظر می رسد، در ابتدا خانقاهی بیش نبود که این شاعر گرانقدر در آن به امور روزمره خود رسیدگی می کرد. او اواخر عمرش را در این مکان سپری کرد و در نهایت نیز در همان مکان به خاک سپرده شد.

نخستین مقبره سعدی در قرن هفتم به دستور دومین پادشاه سلسله ایلخانان “شمس الدین محمد” ساخته شد. اولین نوشته ای که پیرامون توصیف این مقبره وجود دارد، به حدود 35 سال بعد از فوتِ سعدی باز می گردد که توسط ان بطوطه (جهانگرد مراکشی) ثبت شده است. بعد از ابن بطوطه چند تن دیگر این کار را انجام دادند که از میان آن ها می توان به کتابِ “شدالازار” از جنید شیرازی و کتاب “تذکره الشعرا” از دولتشاه سمرقندی اشاره کرد. بر اساس اسناد موجود، در سال 998 هجری قمری یعقوب ذوالقدر حکمران وقتِ فارس دستور به ویرانی این خانقاه داد!

چند سال بعد (سال 1187 هجری قمری) کریمخان زند دستور داد تا بنایی از آجر و گچ بالای قبرِ سعدی ساخته شود، این بنای 2 طبقه بعد از ساخته شدن به “عمارت ملوکانه” شهرت یافت. این بنا در طبقه پایین راهرویی داشت که در سمت راست و چپ آن اتاقی طراحی شده بود؛ اتاق سمت راست مکانی بود که مزار سعدی را در خود جای داده بود و اتاق سمت چپ بعد ها محلِ دفن فصیح الملک (شاعر نابینای شیرازی) شد. اما در طراحی طبقه بالایی که شبیه به طبقه زیرین ساخته شده، نکته ای وجود داشت و آن عدم ساخت اتاق بر روی اتاق شرقی (محل دفن سعدی) بود؛ همچنین سقف آن نیز بلندتر از سایر قسمت ها بود تا بازدید کنندگان بتوانند از روی این نشانه ها به مکان قرارگیری مقبره سعدی پی ببرند.

زمان زیادی از روی کار آمدنِ حکومت قاجار نگذشته بود که زمزمه هایی مبنی بر سُنی بودن سعدی به گوش می رسید، این امر سبب خشم جامعه روحانیت شد که سرانجام به شکستن سنگ مزار سعدی انجامید. علی اکبرخان قوام الملک شیرازی شخصی بود که سنگی مزین به اشعار بوستانِ سعدی را برای آرامگاه او در نظر گرفت، این سنگ تا ساختِ مقبره کنونی در آرامگاه سعدی وجود داشت. در دوره های مختلف زمانی، بخش هایی از این آرامگاه تحت بهسازی قرار گرفت که سبب شد این بنا همچنان زیبا به نظر برسد.

در سال 1321 اداره امور آرامگاه سعدی به کربلایی سید زین العابدین چینی سپرده شد.

به دلیل وجود آثار تاریخی ارزشمندی که در شیراز وجود داشت، در سال 1324 شعبه ای از انجمن آثار ملی در این شهر تشکیل شد که یکی از مهم ترین ایده های آن در همان ابتدای کار بازسازی سعدیه بود. این ایده در دستورِ کار قرار گرفت و تصمیم ها بر آن شد که هزینه مرمت آن نیز از راه درآمدِ حاصل از فروش آزادِ محصولات کارخانه قند مرودشت تامین شود. برای انتخاب یک طرح زیبا و چشم نواز، از آندره گدار معمار و تاریخ شناس فرانسوی که در آن دوره مدیر باستان شناسی ایران بود دعوت شد تا دیدگاه خود را در این زمینه بیان کند.

سرانجام در سال 1328 قراردادی مبنی بر طراحی آرامگاه سعدی با یک شرکت ساختمانی بسته شد و مهندس محسن فروغی که رئیس دانشکده هنرهای زیبای تهران بود، با به کارگیری معماران و کارگران شیرازی کارِ خود را شروع کرد و در بخش هایی نیز از یاری مهندس علی اکبر صادق بهره مند شد.

این آرامگاه زیبا و شگفت آور طیِ مدت 2 سال با هزینه کلی 980 هزار تومان در باغی به مساحت 7700 مترمربع ساخته شد و در یازدهمین روزِ اردیبهشت سال 1331 با حضور جمعی از شاعران، بازرگانان و مقامات دولتی افتتاح گشت. در همان روز از مجسمه سعدی که توسط استاد ابوالحسن صدیقی با هزینه 14500 تومان ساخته شده بود هم پرده برداری کردند.

در سال 1380 پیشنهادی مبنی بر توسعه مجموعه سعدیه مطرح گردید و در پیِ موافقت شهرداری، مساحت این آرامگاه به 5/4 هکتار گسترش پیدا کرد. هم اکنون در مجموعه سعدیه رستوران و اقامتگاهی برای رفاه حال گردشگران تور داخلی وجود دارد. گفتنی است جاهای دیدنی شیراز بسیار زیاد می باشد، از این رو به شما گردشگران توصیه می شود برای سفر به این شهر تماشایی حتما چند روزی زمان صرف کنید و از زیبایی های بی نظیر آن لذت ببرید.

معماری مجموعه سعدیه

همان گونه که در بالا اشاره کردیم، بنایی که هم اکنون قابل مشاهده می باشد را دو تن از معماران ماهر ایرانی (محسن فروغی و علی اکبر صادق) با تلفیقی از معماری قدیم و جدید ایرانی طراحی کرده اند که در آن الهام از کاخ چهل ستون به وضوح دیده می شود. این بنا از ایوانی ستون ‌دار و رواقی زیبا تشکیل شده که به صورت یک «L» طراحی گشته است.

ساختمان هشت ضلعی آرامگاه، زیربنایی با مساحت 257 مترمربع دارد که متشکل از دو ایوان عمود بر هم می باشد و قبر سعدی در قلب این هشت ضلعی چشم ها را به سوی خود خیره می کند. در هر گوشه این هشت ضلعی کتیبه ای نصب گشته که آثار سعدی بر روی آن ها حک شده، در یکی از این کتیبه ها چگونگی ساخت مقبره توضیح داده شده است.

دیوارهای مرمرین آرامگاه در کنار گنبد زیبای آن جلوه ای بی نظیر پیدا کرده، همچنین کاشی های فیروزه ای رنگی که بر روی گنبد به کار رفته، زیبایی های آن را دوچندان نموده است. نمای کلی بنا از سنگ سفید ساخته شده که مزین به کاشی کاری های چشم نوازی می باشد. دیواره های بیرونی آرامگاه از سنگ تراورتن، ستون ها و جلوی ایوان از سنگ گرانیت قرمز ساخته شده اند.

بخش های مختلف مجموعه سعدیه

در این قسمت می خواهیم گشت و گذاری در سعدیه داشته باشیم و بخش های گوناگون آن را مرور کنیم:

ورودی و محوطه : همانند بسیاری از مجموعه های تاریخی دیگر، برای ورود به سعدیه نیز باید از دربِ ورودی آن گذر کنید. هنگامی که قدم در این مجموعه می گذارید، آرامگاه باشکوه سعدی با گنبدی فیروزه ای رخ نمایی می کند و توجه شما را به خود جلب می نماید. با گذر از کنار درب ورودی، وارد محوطه ای می شوید که مملو از آرامش و زیبایی است؛ گل های رنگارنگ، درختچه های متنوع، باغچه های زیبا و حوض های دل انگیز همگی از عواملی است که حالِ خوبی را در این مکان ایجاد می کنند.

آرامگاه سعدی : با عبور از فضای سبز مجموعه، مهم ترین بخش سعدیه دیده می شود که برای رسیدن به آن باید تعدادی پله را پشت سر بگذارید. در مقابل این هشتی، ایوان بسیار زیبایی وجود دارد که دسترسی به آرامگاه را میسر می کند. اشعار زیبایی از سعدی، زینت بخشِ فضای آرامگاه او می باشد که توجه توریست ها را به خود جلب می کند. سنگ قبر او که از جنس سنگ سماق و قرمز رنگ می باشد، توسط علی اکبرخان قوام الملک شیرازی نصب گردیده بود.

مقبره شوریده شیرازی : همان طور که در بالا اشاره کردیم، یکی از مشهورترین افرادی که در سعدیه دفن شده شوریده شیرازی (فصیح الملک)، فرزند اهلی شیرازی می باشد. او در سال 1276 هجری قمری متولد شد و در سال 1345 هجری قمری از دنیا رفت. علت نابینا شدن این شاعر توانمند، ابتلا به بیماری آبله در سن 7 سالگی بود. مقبره شوریده شیرازی در سمت چپِ آرامگاه سعدی و در انتهای رواقی زیبا، در اتاقی مجزا واقع شده است؛ هنگامی که مقابل درب اتاق می رسید، کتیبه ای سرمه ای رنگ می بینید که بیانگر زندگینامه این شاعر می باشد.

قنات : قنات مجموعه زیر صحن آرامگاه در عمق 10 متری زمین قرار دارد. آب این قنات که به حوض ماهی می ریزد، حاوی جیوه و گوگرد می باشد.

حوض ماهی : در غربِ آرامگاه و در فاصله 20 متری آن حوضی هشت ضلعی وجود دارد که به آن حوض ماهی می گویند. این حوض که زیربنایی 30 مترمربعی دارد، به وسیله 28 پله به آرامگاه متصل می گردد. کاشی کاری هایی که در سال 1372 در داخل حوض ماهی انجام شده اثری از استاد تیرانداز است. این حوض 3 نورگیر دارد که در بالا و طرفین آن دیده می شود. در گذشته که این حوض پرآب بود، مردم برای برآورده شدن حاجات خود سکه هایشان را به داخل آب می انداختند.

آبتنی در کوچه حمام سعدی

شاید برایتان جالب باشد که بدانید سعدی در خانقاه خود نیز حوضچه هایی مرمرین ایجاد کرده بود که در آن ها آب جریان داشت. شستشو در این آب در روز چهارشنبه سوری جزو رسم های کهنی است که در شیراز رواج دارد. بعد از احداث آرامگاه سعدی، شستشو در حوض ماهی ممنوع شد؛ از آن جایی که انجام این کار سبب دلخوری شهروندان شیرازی شد، امروزه در فاصله حدود 150 متری آرامگاه، مکانی به نام کوچه حمام سعدی وجود دارد که در آن آب بر روی زمین جاری می شود و مردم برای مستجاب شدن دعاهای خود در آن آبتنی می کنند. در روز چهارشنبه سوری بین ساعات 12 الی 24 بانوان می توانند به آبتنی در این آب بپردازند و آقایان هم از ساعت 24 الی 8 صبح می توانند از آن بهره ببرند. آن ها معتقدند که این آب هر دردی را دوا می کند و گره از مشکلاتشان باز می کند. برخی دیگر بر این باور هستند که اگر لباسشان را در آب سعدیه بشویند هیچوقت بیمار نمی شوند.

حوض سکه : در مقابل رواق، یک حوض دیگر هم وجود دارد که حوض سکه نامیده می شود. بعد از اینکه آبِ حوض ماهی کم شد، مردم به سراغ این حوض آمدند و سکه هایشان را در آن ریختند. هر چند که از نظر افراد زیادی این کار خُرافه به حساب می آید ولی در کشور ما از گذشته های دور تاکنون آب عنصری مقدس به حساب می آید.

کتابخانه : کتابخانه مجموعه سعدیه در ضلع غربی آرامگاه سعدی قرار دارد که یک ساختمان سفید رنگ با زیربنای 105 متر می باشد. این کتابخانه در سال 1351 افتتاح شد و هم اکنون کتاب های بسیار زیادی از رشته های مختلفی چون: جامعه شناسی، علوم اقتصادی، علوم اجتماعی، فلسفه، روانشناسی، منطق، زبان شناسی، فیزیک، ریاضی، زیست شناسی، پزشکی، پوست و مو، طراحی، ادبیات، تاریخ، جغرافیا و غیره را در خود جای داده است.

تفریح کردن در سعدیه

این مکان عرفانی فضایی خاص و دل انگیز دارد که گردشگران تور لحظه آخری افزون بر بازدید از مقبره سعدی و خواندن اشعار زندگی بخش، می توانند در باغی وسیع و خوش منظر قدم زده و به تماشای گیاهان زیبای مجموعه بپردازند. تلفیق این باغ زیبا با خانه ابدی سعدی، مکانی محبوب را ایجاد کرده که سالانه میلیون ها توریست را مجاب می کند تا به شهر شیراز سفر کنند. حتی بسیاری از افرادی که هیچ علاقه ای به شعر و ادب ندارند، ابیات این شاعر گرانقدر را الگوی زندگی خود قرار می دهند و از آن ها درس می گیرند.

روز سعدی

بنا بر اعلام مرکز سعدی شناسی ایران از سال 1381 تاکنون نخستین روز اردیبهشت ماه به این شاعر بزرگ نسبت داده شد؛ همچنین در سال 1389 اجلاس شاعران جهان در شهر شیراز برگزار شد و در طی آن نهادهای داخلی و خارجی روز اولِ اردیبهشت را روز سعدی نام نهادند.

هزینه بازدید از آرامگاه سعدی

بازدید از خانه ابدی سعدی مشمول پرداخت هزینه می باشد، این مبلغ برای اتباع ایرانی 3000 تومن و برای اتباع خارجی 20000 تومان است.

زمان بازدید از آرامگاه سعدی

این مجموعه همه روزه از ساعت 8 صبح تا 20:30 پذیرای گردشگران می باشد، البته در روزهای تاسوعا و عاشورای حسینی، رحلت امام خمینی، شهادت امام علی، رحلت پیامبر و شهادت امام جعفر صادق تعطیل است.

دسترسی آرامگاه سعدی

راه های مختلفی برای رسیدن به مجموعه سعدیه واقع در شمال شرق شیراز وجود دارد. در صورت استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی می توانید از اتوبوس های خطوط پایانه شهید دستغیب به سمت بلوار نارنجستان و بلوار نارنجستان به پایانه نمازی بهره ببرید.

برای مکان های مهمی همچون سعدیه تاکسی هایی در سطح شهر وجود دارد که شما را تا جلوی درب مجموعه می برند. برخی از افراد هم ترجیح می دهند که با اتومبیل شخصی خود به این مکان بروند.

از دیگر جاذبه های موجود در شهر شیراز می توان به مسجد نصیر الملک، باغ عفیف آباد، باغ جهان نما، بازار وکیل، حمام وکیل و از همه مهمتر آرامگاه حافظ اشاره کرد که سایت لحظه آخر به شما توصیه می کند بازدید از این اماکن را هنگام سفر به شهر زیبای شیراز از دست ندهید.