توضیحاتی در مورد عقل معاد و معاش

ممکن است توضیحی در مورد عقل معاد و معاش بفرمایید؟

قبل از بیان عقل معاش و عقل معاد باید دانست که عقل وجودی یگانه است و این تقسیمات ( عقل نظری، عملی، مستفاد بالملکه، معاش و معاد و…) ناظر به حوزه کار عقل می باشد و نه تقسیم ذاتی آن، هرگاه عقل در اموری که دانستن آن سزاوار است قدم نهد به آن عقل نظری و هر گاه در اموری که عمل کردن به آن شایسته است گام نهد بدان عقل عملی … می گویند و گاهی هم مراحل و مراتب آن را نامگذاری می کنند که در یک مرحله عقل بالملکه و در مرتبه دیگر عقل بالفعل و در شأن دیگر عقل بالمستفاد نامیده می شود.

هر گاه عقل آدمی عمدتاً اندیشه های مربوط به امور ماورائی و متافیزیکی (امور دینی، معنوی) را دارا بوده و در آن مسیر باشد؛ این عقل را عقل معاد گویند که امام صادق (ع) در تعریف آن فرموده است: “


العقل ما عبد به الرحمن و اکتسب به الجنان


”
[i]
 ، یعنی عقل آن نیرو و موجودی است که خداوند به وسیله آن عبادت می شود و بوسیله آن بهشت بدست می آید.

و هر گاه عقل آدمی و اندیشه های عقلانی او مربوط به زندگی این دنیا و چاره اندیشی درباره معضلات و مشکلات زندگی و تدابیر امور جاری حیات مادی و هماهنگ با قوانین شرعی و سازگار با آنها باشد تا آدمی را به حیات معقول رهنمون کند این نوع عقل را عقل معاش گویند. حضرت امیر(ع) فرمود: “


لاعقل کالتدبیر”

[ii]

 که اشاره به عقل معاش است.

عقل معاش را در حوزه سیاست و اجتماع و حکومت، عقل مصلحت اندیش هم می گویند و در میان غربیان به آن عقل مدرن، عقل حسابگر، تجربه­گرا، عقل عملی و وجدان اخلاقی هم می گویند که در روش یکی هستند؛ اما در هدف عقل معاش با عقل مدرن متفاوت است. در عقل مدرن تنها سود و نفع مد نظر است در حالی که در عقل معاش حیات معقول مورد نظر خواهد بود.

هرگاه عقل معاش از مسیر صحیح خارج گشته و مورد سوء استفاده قرار بگیرد نام آن دیگر عقل نیست بلکه شیطنت است امام صادق(ع) درباره عقل و زیرکی معاویه فرمود: “


تلک النکراء تلک الشیطنه و هی شبیهه بالعقل و لیست بالعقل”

[iii]

  یعنی این امر مذموم و ناپسند و این شیطنت است. چیزی که شبیه عقل است و عقل نیست.

و به تعبیر شاعر:

عقلشان در کشک دنیا پیچ پیچ                          عقلشان در امر أخری هیچ هیچ

حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب علیه السلام تصویری زیبا از عقل معاش و معاد به دست داده اند. که اشارت به آن راهگشای فهم بیشتر و عمیق تر این دو عقل است. چرا که خرابی معاش گاهی خرابی معاد را بدنبال خواهد داشت و


“کاد الفقر أن یکون کفراً


”
[iv]

امام (ع) فرمود:


“




لِلْمُؤْمِنِ ثَلَاثُ سَاعَاتٍ فَسَاعَةٌ یُنَاجِی فِیهَا رَبَّهُ وَ سَاعَةٌ یَرُمُّ مَعَاشَهُ وَ سَاعَةٌ یُخَلِّی بَیْنَ نَفْسِهِ وَ بَیْنَ لَذَّتِهَا فِیمَا یَحِلُّ وَ یَجْمُلُ وَ لَیْسَ لِلْعَاقِلِ أَنْ یَکُونَ شَاخِصاً إِلَّا فِی ثَلَاثٍ مَرَمَّةٍ لِمَعَاشٍ أَوْ خُطْوَةٍ فِی مَعَادٍ أَوْ لَذَّةٍ فِی غَیْرِ مُحَرَّم‏”

[v]

مؤمن را سه ساعت است:

1. ساعتی که در آن با پروردگارش به راز و نیاز است (عقل معاد)

2. ساعتی که در آن زندگانی خود را کارساز است (عقل معاش)

3. ساعتی که در حلال و نیکو با لذّت نفس دمساز است و خردمند و عاقل را نسزد که جز در پی سه چیز رود:

الف. زندگی را سرو سامان دادن

ب. یا در کار معاد گام نهادن

ج. یا گرفتن کام از چیزهای غیر حرام.

برای دستیابی به مطالب بیشتر به جستجوی پایگاه با واژة عقل معاد مراجعه فرمایید.