گیاهان ودرمان کلسترول

افزایش چربی خون از جمله بیماریهای مزمن است که به دلیل اختلالات متابولیسمی ناشی از عوامل متعدد ایجاد می‌شود. با اینکه داروهای کاهندۀ چربی خون در دسترس هستند هنوز این بیماری یکی از عوامل مهم در تشدید بیمـاریهـای قلبی ـ عروقی در بیمـاران مبتلا به دیابت، فشار خون بالا و بیماران قلبی عروقی می‌باشد.
عواملی مانند عدم رضایت بیماران از مصرف داروهای رایج کاهندۀ چربی خون، بروز عوارض جانبی ناشی از مصرف بیش از حد و طولانی این داروها، بیماریهای ناشی از افزایش چربی خون و هزینه‌های تحمیلی بر بیماران موجب شده است که تمایل به درمانهای جایگزین و سنّـتی افزایش یابد.
مصرف گیاهان داروئی و میوه‌جات علاوه بر کاهش هزینه‌های درمان نتایج رضایت‌بخشی در عوارض افزایش چربی خون بالا در بسیاری از جوامع داشته است. باید توجه داشت که تمایل به مصرف گیاهان داروئی کاهش دهندۀ چربی خون در اکثر جوامع حتی در کشورهای پیشرفته نیز بطور گسترده‌ای عمومیت یافته است.
مصرف این گیاهان بخصوص زمانی که درمانهای رایج قادر به کنترل بیماری نباشند، چشمگیر می‌باشد (فصلنامۀ گیاهان داروئی، حسن فلاح حسینی). رژیم غذایی و مصرف گیاهان داروئی مؤثر بر چربی خون میانگین کلسترول تام و تری گلیسیرید (T.G) و لیپوپروتئین با دانسیتۀ کم (LDL) و نسبت کلسترول توتال و لیپوپروتئین با دانسیتۀ زیاد (HDL) را نسبت به قبل از درمان کاهش داده و میزان (HDL) را افزایش داده است (تحقیقات بالینی باریج اسانس، دکتر طوبی کاظمی ـ دکتر حسین پناهی).
کلسترول چیست؟

کلسترول ماده‌ای است از جنس چربی که در تمام سلول‌های بدن وجود دارد و در ساخت دیوارۀ سلولی و برخی هورمون‌ها نقش مهمی ایفا می‌کند. مولکول‌هـای چربی پس از جذب از روده در سیستم گردش خـون توسـط کلستـرول حمـل می‌شونـد. قسمت اعظــم کلستـرول در داخـل بـدن و توسـط کبـد ساخته می‌شود و بقیـۀ آن بـا مصـرف غذاهـای پُـر کلسترول و پُـر چرب وارد بـدن می‌شـود .
بالا بودن کلسترول
بالا بودن سطح چربی خون ممکن است منجر به تصلّب شرائین و افزایش خطر سکته‌های قلبی شود. وجود چربی اشباع شدۀ بیش از اندازه در رژیم غذایی ممکن است عامل آن باشد اما ارثی بودن آن هم قابل انکار نیست. کلسترول برای بسیاری از اعمال بدن لازم است و ذاتاً خطرناک نمی‌باشد.
انواع کلسترول
۱- کلسترول LDL (بد)
این نوع کلسترول خاصیت چسبندگی دارد و به راحتی به جدار داخلی دیوارۀ رگها می‌چسبد و باعث باریک شدن و در نهایت انسداد مجرای داخلی رگها می‌گردد. از این رو به کلسترول بد معروف است.
۲- کلسترول VLDL (خوب)
این نوع کلسترول مولکول‌های چربی را از کبد به دیگر قسمت‌های بدن حمل می‌کند و بعد از انتقال چربی به بافت‌ها، تبدیل به کلسترول LDL می‌گردد.
۳- کلسترول HDL (خوب)
این نوع کلسترول، کلسترول‌های LDL موجود در طول دیواره‌های رگها را پیدا کرده و به آنها می‌چسبد و آنها را از جدارۀ رگها پاک می‌کند و از باریک شدن و انسداد رگها جلوگیری می‌نماید. به همین دلیل به کلسترول خوب معروف است.
بطور کلی برای تشخیص بالا بودن چربی خون اندازه‌گیری دو نوع چربی خون یعنی کلسترول و تری گلیسیرید انجام می‌شود .
افزایش کلسترول خون
افراد زیادی دچار مشکل بالا بودن کلسترول خون هستند. کلسترول مادۀ موم مانندی شبیه به چربی است که توسط کبد ساخته می‌شود و در تمامی سلولهای بدن وجود دارد. بدن ما به کلسترول نیاز دارد تا بتواند هورمونها و بعضی ویتامینها و نیز دیوارۀ سلولی را بسازد و وظایف مهم دیگری را انجام دهد.
قسمت عمدۀ چربی خون به صورت کلسترول می‌باشد. گر چه مقادیر محدود کلسترول برای بدن لازم است لیکن بالا بودن میزان آن می‌تواند موجب تصلّب شریانها و افزایش خطر حملۀ قلبی و سکته‌های قلبی و مغزی شود و هر چه جزء بیشتری از کلسترول خون از کلسترول(HDL) تشکیل شده باشد و میزان کلسترول (LDL) آن کمتر باشد، خطر حملۀ قلبی کاهش خواهد یافت.
پژوهشگران طی بررسی‌های زیاد متوجه شده‌اند که میزان بالای کلسترول خون همیشه خطرآفرین است و به ازای هر ۱% افزایش میزان کلسترول خون، خطر حملۀ قلبی تقریباً ۲% افزایش می‌یابد و به ازای هر ۱% کاهش کلسترول خون احتمال وقوع حملات قلبی ۲% کم می‌شود. به عنوان مثال اگر کلسترول خون فردی ۲۰% کاهش یابد، احتمال خطر قلبی در وی ۴۰% کم می‌شود.
عموماً اگر میزان کلسترول بدن شما کمتر از ۲۰۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، میزان آن در حد خوبی است (پایان‌نامه، دکتر علیرضا آثاررخ، ۶۹۰۲ کلسترول).
۱- اسیدهای چرب اشباع شده
اسید چرب بـا ۲ کربن (۲C)، اسید استیک در چربیها یافت نمی‌شود اما اولین اسید چرب اسید بوتریک( ۴C) که اولین بار در کره مشاهده گردید. اسیدهای چرب اشباع معمولاً دارای مولکول‌های فاقد شاخۀ جانبی هستند.
اسید چرب اشباع با ۸ کربن در حرارت معمولی مایع است که در چربی شیر یافت می‌شود. با افزایش تعداد کربنها در ساختار اسیدهای چرب اشباع شده بیش از ۱۰ کربن به صورت جامد می‌باشند. با افزایش تعداد کربنهای اسید چرب نقطۀ ذوب، وزن مولکولی و ویسکوزیته افزایش می‌یابد. اسیدهای چرب کاپریک (۱۰C)، میرستیک (۱۴C) و لوریک (۱۲C) در چربیهای نارگیل و روغن هستۀ نخل وجود دارد.
میزان اسیدهای چرب پالمتیک (۱۶C) و استئاریک (۱۸C) موجود در چربیها متفاوت می‌باشند. بخصوص روغن پالم (نخل) سرشار از اسید پالمتیک بوده اما بافت چربی حیوانی (پیه) سرشار از اسید استئاریک است.
۲- اسیدهای چرب اشباع نشده
اسیدهای چرب اشباع نشده دارای یک، دو و یا سه گروه آلیل می‌باشند و به مقدار بیشتری نسبت به اسیدهای چرب اشباع شده در ساختمان تری گلیسیرید شرکت می‌کنند.
اسیدهای چرب اشباع نشده برای اغلب حیوانات و انسانها ضروری هستند زیرا اسیدهای چرب اشباع نشده در بدن آنها سنتز نمی‌شوند لذا باید این اسیدهای چرب در جیرۀ غذایی روزانۀ حیوان و انسان وجود داشته باشد.
بیشترین میزان اسیدهای چرب اشباع نشدۀ موجود در چربیها و روغنها را گروه (۱۸C) تشکیل می‌دهند. این اسیدها با پیشوند امگا نشان داده می‌شوند. مهمترین آنها اسید اولئیک (۱ : ۱۸C) (امگا ۹) با یک پیوند مضاعف، اسید لینولئیک (۲ : ۱۸C) (امگا ۶) با دو پیوند مضاعف جزء اسیدهای چرب ضروری محسوب می‌شوند زیرا بدن قادر به سنتز آن نیست و یا اسیدهای چرب اشباع نشده با چند پیوند مضاعف اسید لینولئیک (امگا ۶) توسط گیاهان سنتز می‌شود و نقش تغذیه‌ای مهمی را به عنوان یک اسید چرب ضروری به عهده دارد. جدول (۱) درصد اسیدهای چرب در ترکیب با گلیسرول را در بعضی از روغنها و چربیها نشان می‌دهد.
جدول (۱) ـ درصد اسید چرب ترکیب شدۀ موجود در روغنها و چربیها

منابع چربیهای اشباع شده و اشباع نشدۀ چند پیوندی
چربیهای اشباع شده به مقدار زیاد فرآورده‌های شیر
گوشت
مواد غذایی دیگر کره، خامه، شیر، پنیر
جگر، گوشت بره، گوشت گاو
روغن نارگیل، روغن هستۀ پالم، روغن پالم، مارگارین جامد، پیه
چربیهای اشباع نشدۀ چند پیوندی به مقدار زیاد روغنهای نباتی
میوه‌های گردویی
مارگارین روغن ذرت، روغن لوبیای سویا، روغن گلرنگ، روغن ‌آفتابگردان
بیشتر آنها به جز میوه‌های ‌نارگیلی
بسیاری از انواع مارگارین مخصوصاً مربوط به لوبیای سویا و دانۀ آفتابگردان
اسیدهای چرب ضروری
اسیدهای چرب اشباع نشدۀ چند پیوندی (PUFA) در تغذیۀ انسان اهمیّت ویژه‌ای دارند. چون بعضی از آنها برای بدن ضروری هستند زیرا بدن نمی‌تواند آنها را بسازد و بنابراین باید از طریق غذا تأمین شوند. مهمترین اسیدهای چرب ضروری (EFA) اسید لینولئیک است که به مقدار زیاد در روغن‌های استخراج شده از دانه‌های ذرت، لوبیای سویا و آفتابگردان یافت می‌شود. اسید آراشیدونیک را نیز اغلب به عنوان یک اسید چرب ضروری می‌شناسند هر چند اگر بطور قاطع صحبت شود واقعاً چنین نیست چون می‌تواند در بدن از اسید لینولئیک ساخته شود.
اهمیّت اسید لینولئیک در تغذیه
مهمترین اسید چرب اشباع نشده از بُعد تغذیه اسید لینولئیک (۲ : ۱۸C) می‌باشد. چنانچه ذکر شد این اسید چرب در بدن سنتز نمی‌شود لذا باید توسط مواد غذایی تغذیه شود. کمبود اسید لینولئیک در جیرۀ غذایی باعث بیماری تصلّب شرائین (انسداد عروق) در انسان می‌شود که نهایتاً منجر به سکتۀ قلبی خواهد شد. این اسید چرب اشباع نشده در سلامتی انسان نقش اساسی دارد که عبارتند از:
۱- ترمیم بافتهای مجروح
۲- سلامتی پوست
۳- در مکانیسم رشد و تکامل
۴- سازندۀ پروستاگلاندین
بیوسنتز اسید لینولئیک به پروستاگلاندین
اسید لینولئیک تغذیه شده می‌تواند در بدن انسان به پروستاگلاندین تبدیل شود. نمودار (۱) بیوسنتز اسید لینولئیک به پروستاگلاندین را نشان می‌دهد.
اسید لینولئیک (امگا ۶)
د ـ هموگامالینولئیک اسید
اسید آراشیدونیک
ایکزاپنتانیک اسید
پروستاگلاندین ترمبوزکزان
پروستاگلاندین باعث سنتز ایکوزانوئیدها می‌شود که از لحاظ بیولوژیکی یک هورمون فعال‌کنندۀ بافتها می‌باشد. ایکوزانوئیدها نقش اساسی در سنتز ترمبوژنازها، اریتروژنازها و تنظیم فشار خون دارد.
ایکوزانوئیدها می‌توانند از رسوب چربیها و تشکیل پلاکتها و یا به عبارتی از تصلّب شرائین جلوگیری نمایند. هر فرد می‌تواند احتیاج روزانۀ اسید لینولئیک خود را با تغذیۀ روغنهای گیاهی مانند روغنهای گلرنگ، آفتابگردان، سویا، پنبه‌دانه، بادام زمینی و کلزا تأمین نماید. جدول (۳) میزان اسید لینولئیک موجود در روغنهای گیاهی، چربیهای حیوانی و روغن آبزیان بر حسب درصد را نشان می‌دهد.
جدول (۳) ـ میزان اسید لینولئیک موجود در روغنهای گیاهی و چربیهای حیوانی بر حسب درصد
روغنها درصد چربیها درصد
روغن گلرنگ ۷۵-۸۰ چربی خوک ۱-۱۰
روغن آفتابگردان ۶۵-۷۵ چربی گاو ۱-۲
روغن سویا ۵۵-۶۵ چربی گوسفند ۲-۵
روغن پنبه‌دانه ۴۲-۴۸ چربی مرغ ۱۰-۲۰
روغن ذرت ۴۰-۵۵ کره ۵/۰-۳
روغن کلزا ۲۰-۱۸ روغن وال ۱-۵
روغن بادام زمینی ۱۵-۲۰ روغن ماهی هرینگ ۲-۵
روغن پالم ۸-۱۲
روغن زیتون ۶-۱۰
روغن نارگیل ۱-۳
روغن هستۀ نخل ۱-۲
میزان مناسب کلسترول خون چقدر است؟
اگر کلسترول خون شخصی کمتر از ۲۰۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر خون باشد نشانۀ بسیار خوبی برای سلامتی یک قلب سالم است اما اگر کلسترول خون بین ۲۰۰ تا ۲۳۹ میلی‌گرم در دسی‌لیتر خون باشد شخص در معرض خطر بالا رفتن کلسترول و خطر ابتلا به حملۀ قلبی قرار دارد و زمانی که کلسترول خون بالاتر از ۲۴۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر خون باشد خطر حملۀ قلبی را باید جدی گرفته و حتماً میزان آن را بوسیلۀ دارو و رژیم غذایی و یا هر دو کاهش داد.
اگر فردی همراه با کلسترول بالا مبتلا به فشار خون بالا نیز باشد احتمال خطر حملۀ قلبی به ۶ برابر می‌رسد و اگر این فرد سیگاری هم باشد احتمال خطر به ۲۰ برابر یا بیشتر خواهد رسید.
روشهای عمدۀ کاهش چربی خون (کلسترول) و کنترل آن
حتی‌الامکان از مصرف چربیهای مضر کاسته شود و به جای آن مقدار محدودی از چربیهای مفید مصرف شود.
چربیهای مضر عبارتند از: چربیهای حیوانی که در گوشت مرغ و گوشت قرمز وجود دارند، چربیهای موجود در لبنیات، کره، روغن نباتی جامد، روغن نارگیل و روغن هستۀ نخل.
چربیهای مفید عبارتند از: روغن زیتون، روغن آفتابگردان، روغن سویا، روغن ذرت، چربی موجود در گردو و فندق، ماهی‌های چرب و چربی‌هایی که در دمای محیط مایعند (درمان بیماریها به کمک داروهای گیاهی، مهندس میرزا قاسمی).
مواد غذایی غیر مجاز برای افراد دارای کلسترول بالا
غذاهای سرخ شده ـ لبنیات پُر چرب ـ غذاهای آماده مانند سوسیس، کالباس و پیتزا ـ چربیهای اشباع شده مانند روغنهای حیوانی و گیاهی جامد و کره ـ امعاء و احشاء حیوانی مانند دل، جگر، قلوه، سیرابی و مغز ـ میگو و گوشتهای پر چرب (حتی‌الامکان باید چربیهای قابل رؤیت جدا شوند) ـ دسرهای چرب ـ انواع کلوچه، کیک، شیرینها مخصوصاً شیرینی تر ـ روغن نارگیل ـ سس‌های سالاد ـ انواع شکلات، چیپس و پفک ـ زردۀ تخم‌مرغ هم محدود به ۳-۲ عدد در هفته می‌شود.
تأثیر رژیم غذایی در کاهش کلسترول خون
با ایجاد تغییر در نوع غذاها می‌توان میزان کلسترول خون را کاهش داد. مقدار کلسترول خون تحت تأثیر مواد غذایی مصرفی و نیز ارث می‌باشد اما با کاهش چربیهای غذایی می‌توان زمینۀ ارثی را تا حدودی کنترل نمود. کاهش کلسترول خون با کاهش دریافت کلسترول چربی رژیم و افزایش مصرف فیبرهای غذایی محلول و ثابت نگه داشتن وزن در حد مناسب امکان‌پذیر است.
همراه با کاهش مصرف چربیهای جامد باید غذاهایی غنی از نشاسته مانند نان و سیب‌زمینی آب‌پز یا کبابی، غلات و حبوبات، میوه و سبزیجات، شیر و لبنیات کم ‌چرب و همچنین روغن زیتون مصرف شود. در افراد دچار اضافه وزن و کلسترول خون بالا، کاهش وزن کمک شایانی می‌کند.
کاهش کلسترول خون با ورزش
انجام فعالیتهای ورزشی باعث کاهش کلسترول خون می‌گردد، اما این فعالیتها شامل نظافت منزل، باغبانی کردن، طراحی برنامه یا فکر کردن نمی‌باشد. تمرینات ورزشی به چند روش به کاهش کلسترول خون کمک می‌کند:
ـ ورزش باعث افزایش مقدار (HDL) خون توأم با کاهش(LDL) می‌گردد.
ـ ورزش موجب کاهش وزن و کنترل آن می‌شود.
ـ ورزش منجر به بهبود گردش خون و پاک شدن از مواد زائد می‌گردد و عضلۀ قلب را قوی‌تر کرده و اثر مثبتی بر روی عمل پمپ قلب دارد.
یک نمونۀ رژیم غذایی مناسب برای افراد مبتلا به کلسترول بالا
صبحانه: نان سنگک + گردو + پنیر کم‌ چرب
میان وعده: سبزیجات خام مانند هویج + میوه
نهار: سبزیجات خام یا پخته + سینۀ مرغ به صورت آب‌پز + برنج کم چرب + ماست کم چرب یا دوغ
میان وعده: میوه
شام: سبزیجات خام یا پخته + سوپ جو همراه روغن زیتون + نان سنگک
چربیها (Lipid)
انرژی‌زاترین موادی هستند که در رژیم غذایی وجود دارند. لیپیدها در آب نامحلول بوده و در حلالهای آبی مثل اتر و بنزن حل می‌شوند.
انواع چربیها
۱- چربیهای اشباع (بد)
دارای نقطۀ ذوب بالاتر از محیط و جامد هستند.
۲- چربیهای غیر اشباع (خوب)
دارای نقطۀ ذوب پایین‌تری بوده و در دمای محیط به صورت مایع هستند.
میزان مصرف این چربیها در روز بایستی کمتر از ۱۰% کالری باشند زیرا این چربیها عامل بیماریهای قلبی و عروقی هستند (ترکیبات شیمیایی چربیها و روغنها …).
بالا بودن چربی خون و نیز بالا بودن کلسترول خون از عوامل خطرساز مهمی برای آترواسکلروز می‌باشند. رابطۀ بین غلظت کلسترول در مردان جوان و میزان وقوع بیماری ایسکمیک قلبی نشان می‌دهد هنگامی که مقدار کلسترول بیشتر از ۲۰۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، میزان خطر افزایش می‌یابد در حالیکه این مقدار نزدیک به میزان میانگین برای مردان گروه سنی ۴۰ تا ۴۹ سال در این جمعیت می‌باشد. با افزایش سن میزان کلسترول و تری گلیسیرید پلاسما افزایش می‌یابد.
افزایش کلسترول بطور عمده با افزایش غلظت لیپوپروتئین کم‌تراکم (LDL) و افزایش تری‌ گلیسیرید با افزایش لیپوپروتئین بسیار کم‌تراکم (VLDL) همراه است. بالا بودن کلسترول با افزایش میزان وقوع بیماری ایسکمیک قلبی زودرس همراه است.
در مطالعۀ Farmingham میزان کلسترول در مردان کمتر از ۴۰ سال ارتباط نزدیکی با پیدایش ایسکمیک قلبی دارد. خطر مرگ ناشی از ایسکمیک قلبی در مردان دارای سطح کلسترول بالاتر از حدود ۶ ملی‌مول در لیتر (۲۴۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر) بیش از ۳ برابر نسبت به مردان دارای کلسترول کمتر از حدود ۵ میلی‌مول در لیتر افزایش دارد (پایان‌نامۀ دکترای داروسازی، کیومرث زارع).
گیاهان داروئی کاهش دهندۀ چربی خون (کلسترول خون)
نقش گیاهان در جهت کاهش چربی خون بسیار مؤثر بوده و حتی می‌توان تا ۳۰% در کاهش کلسترول مؤثر باشند و علاوه بر کاهش دادن چربی تأثیر گسترده‌ای بر کاهش دهندگی چربی خون و تأثیر گسترده‌ای بر متابولیسم بدن یا متابولیسم داروهای مصرفی توسط بیماران داشته باشد (فصلنامۀ گیاهان داروئی، حسن فلاح حسینی ـ حسین فخرزاده).
شوید (Anethum Graveolens L.)
شوید گیاهی است یکساله و معطر، تمامی پیکر رویشی گیاه محتوی اسانس بوده و مهمترین ترکیبات اسانس در پیکر رویشی گیاه د ـ کاروون و د ـ فلاندرون می‌باشند و مهمترین ترکیبات اسانس حاصل از بذرهای کاملاً رسیدۀ د ـ کاروون و لیمونن می‌باشد (فصلنامۀ گیاهان داروئی، داراب یزدانی ـ امیرحسین جمشیدی ـ شمسعلی رضازاده).
مهمترین ترکیبات اسانس حاصل از بذرهای کاملاً رسیده عبارتند از کاروون (۶۰-۴۰ درصد)، لیمونن (۲۸-۲۰ درصد). تمامی پیکر رویشی گیاه محتوی اسانس و مقدار آن در اندام‌های مختلف، متفاوت است بطوریکه در پیکر رویشی مقدار اسانس بین ۶/۱-۸/۰ درصد می‌باشد. بذرهای رسیده بیشترین مقدار اسانس را دارا می‌باشند که مقدار آن ۵-۲ درصد گزارش شده است (تولید و فرآوری گیاهان داروئی، امید بیگی رضا، جلد سوم).
از اسانس این گیاه برای معطر و مطبوع ساختن مواد غذایی استفاده می‌شود و عصارۀ این گیاه همچنین اثرات ضد باکتری داشته و جهت ناراحتی‌های گوارشی مانند نفخ شکم، سوء‌ هاضمه، درد معده، کولیک شیرخواران استفاده می‌شود. دانۀ شوید نیز اثر آنتی‌اسپاسموریک بر عضلات صاف لولۀ گوارش دارد (گیاهان داروئی، علی زرگری، چاپ دانشگاه تهران).
داروهای ساخته شده از گیاه شوید
اخیراً دو دارو به نامهای آنتوم و دیل‌سان وارد بازار داروئی ایران شده که قسمت عمدۀ آنها عصارۀ شوید است.
اثرات مناسب این دارو در درمان هپپرلیپیدمی نشان می‌دهد که قطرۀ دیل‌سان کلسترول را ۲/۱۳%، تری گلیسیرید را ۷/۵% و لیپو پروتئین‌های با دانسیتۀ کم (LDL) را ۱/۲۰% کاهش و لیپوپروتئین با داسیتۀ زیاد (HDL) را ۲/۶% افزایش داده که در همۀ موارد فوق با میزان‌های قبل از درمان از نظر آماری تفاوت معنی‌دار بوده است و در تحقیق دیگری اسانس شوید وابسته به دوز غلظت کلسترول، تری گلیسیرید و LDL)) را کاهش داده و غلظت (HDL) را افزایش داده است (تأثیر داروی آنتوم و دیل‌سان بر روی کلسترول خون، دکتر محمود میرحسینی ـ دکتر محمود رفیعیان).
در مورد اینکه گیاه شوید با چه مکانیسمی بر هپپرلیپیدمی مؤثر است، مشخص نشده اما در مطالعه‌ای که بر روی تأثیر چند ترکیب فرار موجود در اسانس گیاهی بر میزان تمایل (LDL) به گیرنده‌های مربوط در مرکز تحقیقات قلب و عروقی دانشگاه و علوم پزشکی اصفهان انجام شده است، نشان داده شده که لیمونن خاصیت آنتی‌اکسیداتیو دارد و بر روی برداشت (LDL) توسط سلولهای آدرنال اثر دارد و در مورد عوارض آنتوم همانطور که اشاره شد، عارضۀ خاصی مشاهده نشده گر چه برای آنتوم عوارضی مانند آلرژی، ژنوتوکسیسیتی و ایجاد موتاسیون گزارش شده است ولی در مطالعۀ ما این عوارض مورد بررسی قرار نگرفته است (تأثیر داروی آنتوم و دیل‌سان بر روی کلسترول خون، دکتر محمود میرحسینی دکتر محمود رفیعیان).
قطرۀ دیل‌سان حاوی ۵% اسانس شوید می‌باشد کاهش معنی‌داری در کلسترول تری گلیسیرید (LDL) داشته و میانگین (HDL) را افزایش می‌دهد و در بررسی دیگر آنتوم با داروهای کلسیترامین، نیکوتبنیک اسید و ترکیب این دو نشان می‌دهد که آنتوم ۵/۲% کلسترول را کاهش می‌دهد (تحقیقات بالینی باریج اسانس، دکتر طوبی کاظمی ـ دکتر حسین پناهی).
ترکیبات کنگر فرنگی (Cynara Scolymus)
در اروپا برگهای کنگر فرنگی به عنوان یک داروی مدر به منظور تحریک کلیه‌ها و به عنوان محرک صفرا جهت تحریک ترشح صفرا از کبد استفاده می‌شود. در اوایل قرن بیستم دانشمندان فرانسوی از این گیاه به عنوان محرک کبد و مثانه و کاهش غلظت کلسترول خون به بیماران تجویز می‌کردند (فصلنامۀ گیاهان داروئی).
اخیراً کمیسیون E آلمان بر استفاده از برگ کنگر فرنگی در جهت بهبود مشکلات بد هضمی غذا تأکید کرده است. بد هضمی غذا می‌تواند به علت ترشح ناکافی صفرا و در نتیجه مشکلات بد هضمی غذا ‌شود. شواهد قابل اطمینانی مبنی بر اینکه برگ این گیاه مستقیماً باعث بهبود بد هضمی غذا می‌شود وجود ندارد. مطالعات روی حیوانات آزمایشگاهی نشان می‌دهد که برگ کنگر فرنگی سنتز کلسترول را در سلولهای کبد مهار و همچنین کبد را از صدمات سموم شیمیایی حفظ می‌کند.
بر اساس مطالعات انجام شده روی ۱۴۳ فرد دارای کلسترول بالا، عصارۀ برگ کنگر فرنگی بطور معنی‌داری میزان کلسترول خون افراد را بهبود بخشید. کلسترل کل به میزان ۵/۱۸% در گروه دارو در مقایسه با ۶/۸% گروه داروئی کاهش یافت.
(LDL) به میزان ۲۳% در مقایسه با ۶% و نسبت LDL/HDL برابر با ۲۰% در مقایسه با ۷% در گروه داروئی بود (واحد تحقیق و توسعۀ باریج اسانس).
میزان مصرف: طبق نظر کمیسیون E آلمان میزان ۶ گرم گیاه خشک یا مشابه آن (مجموعاً سه بار در روز) جهت درمان بد هضمی غذا قابل مصرف می‌باشد.
سینارین موجود در آن به عنوان محرک کبد و مثانه و کاهش غلظت کلسترول به بیماران تجویز می‌شود.
فرآورده‌های داروئی این گیاه به نام قطرۀ خوارکی سینابایل که برای درمان سوء هاضمه و کپسول‌های داروئی ساخته شده و از این گیاه برای درمان کاهش چربی استفاده می‌گردد (فصلنامۀ گیاهان داروئی).
سیر (Allium Sativum)
سیر حداقل از ۵۰۰۰ سال قبل گیاه با ارزشی شمرده می‌شود. اثر شناخته شده‌ای در کاهش میزان کلسترول خون دارد حتی علم پزشکی هم این نکته را پذیرفته است که سیر احتمال خطر حمله‌های قلبی را در بیماران قلبی کاهش می‌دهد.
سیر در طب سنتی، در درمان طیف وسیعی از بیماری‌ها مصرف می‌شود. ترکیب بودار آلیبن یکی از مهمترین ترکبیات موجود در سیر است. هنگامی که سیر بریده یا له می‌شود آنزیمی به نام آلیناز (Allinase) با اثر بر آلیبن آن را تبدیل به آلیسین می‌کند که عامل بوی شدید سیر است.
آلیسین از ترکیبات گوگرددار بوده که بیشتر خواص داروئی سیر به همین ترکیبات مربوط است. فرآورده‌های بدون بوی سیر قطعاً کم‌ اثرترند.
سیر محرک سیستم ایمنی، آنتی‌بیوتیک، خلط‌آور، محرک تعرق، کاهندۀ فشار خون، ضد انعقاد، کاهندۀ کلسترول خون، کاهندۀ قند خون، ضد هیستامین، ضد انگل می‌باشد (اثر سیر بر کاهش کلسترول خون و درمان بیماریها، دکتر عبدالله حاجی‌وندی ـ دکتر غلامرضا بابائی ـ دکتر محسن ناصری).
حبّۀ سیر در درمان عفونتها، مشکلات تنفسی، اختلالات گوارشی، عفونتهای قارچی مثل برفک و در درمان درازمدت، درمان خوبی برای بیماریهای قلبی است، باعث کاهش کلسترول اضافی خون، مانع تصلّب شرائین، موجب کاهش خطر لخته شدن خون درون رگها می‌شود، در تنظیم قند خون تأثیر بسزایی دارد (درمان بیماریها به کمک داروهای گیاهی، مهندس میرزا قاسمی).
میزان مصرف: دوز مصرفی متداول عصارۀ پودر سیر روزانه ۹۰۰ میلی‌گرم است که حاوی ۳/۱% آلیبن یعنی روزانه حدود ۱۲ میلی‌گرم آلیبن می‌باشد. تنها اثر جانبی متداول سیر بوی نامطبوع آن است (فصلنامۀ گیاهی داروئی، حسن فلاح حسینی).
داروهای ساخته شده از سیر
گارلیک (قطرۀ خوراکی)، گارسین (قرص روکش‌دار)، گارلت (قرص روکش‌دار)، گارلی‌کپ (کپسول).
دوز مصرفی: سه بار در روز و هر بار بعد از غذا (اینترنت: داروهای گیاهی رسمی ایران).
روغن زیتون
روغن زیتون حاوی آنتی‌اکسیدان و مقادیر زیادی اسید اولئیک و دارای نقطۀ ذوب بالایی است (۲۱۰ درجۀ سانتیگراد).
مصرف روغن زیتون باعث کم شدن کلسترول بد خون گشته و روزانه ۸ دانه زیتون می‌تواند ۱۶% کلسترول بد خون را کاهش دهد (پژوهشگر تغذیه، خانم پروین میرمیران).
ویژگی خاص روغن زیتون در ترکیب اسیدهای چرب و نیز دارا بودن سایر مواد و ترکیباتی که خاصیت آنتی‌اکسیدانی دارند، است. در روغن زیتون مقدار اسید اولئیک ۵۵ الی ۸۳ درصد و مقدار اسیدهای چرب اشباع شده حدود ۸ الی ۱۴ درصد و بالاخره مقدار اسیدهای چرب با بیش از یک باند دوگانه حدود ۲۰-۱۵ درصد می‌باشد. ضمناً ترکیباتی چون ویتامین E ، ویتامین K و پلی‌فنولها با خواص آنتی‌اکسیدانی قوی مکانیسم دفاعی بدن را در مقابل اثرات التهابی آترواسکلروزیس و مواد سرطان‌زا تقویت می‌کند.
اسید اولئیک ضمن کنترل سریع (LDL) میزان (HDL) را افزایش می‌دهد. مکانیسم عمل به این ترتیب است که اسید اولئیک گیرنده‌های (LDL) سلول را فعال کرده و ورود آنها را به درون سلول تسهیل نموده و ثانیاً با افزایش مقدار (HDL) کلسترول اضافی را به درون کبد منتقل و بعد از استریفیه کردن از طریق صفرا به خارج منتقل می‌شود.
روغن زیتون باعث جذب بیشتر کلسیم و معدنی شدن استخوانها می‌شود که این پدیده برای افراد در سنین رشد و نیز افراد سالخورده بسیار مهم است.
سویا (Glycine max L)
سویا به عنوان یک مادۀ غذایی سرشار از پروتئین در آسیا و به عنوان گوشت بدون کلسترول در غذای سنتی آمریکائیان مصرف می‌شود.
در طب سنتی سویا جهت کاهش کلسترول خون استفاده شده و همچنین به عنوان ضد سرطان و در درمان پوکی استخوان کاربرد دارد. سویا به ۳ دلیل باعث کاهش کلسترول خون می‌گردد.
۱- فاقد کلسترول است.
۲- حاوی پروتئین است که پروتئین کلسترول خون را کاهش می‌دهد.
۳- اکثر چربیهای موجود در سویا از نوع چربیهای غیر اشباع هستند.
مصارف درمانی: چندین بررسی نشان داده است که سویا می‌تواند (LDL) خون را تا ۱۰% کاهش دهد. مصرف روزانۀ ۴۷ گرم سویا حدود ۹% کلسترول خون و ۱۳% (LDL) را کاهش می‌دهد و اثر سویا بر روی (HDL) کمتر است (فصلنامۀ گیاهان داروئی).
ترکیباتی همچون ایزوفلاوون‌های موجود در سویا به عنوان عامل اصلی در کاهش کلسترول خون نقش دارند.
تداخل داروئی: سویا ممکن است اثر داروهای تیروئیدی را کاهش دهد و ایزوفلاوون‌های سویا مستقیماً از عمل غدۀ تیروئید ممانعت نماید که این حالت ممکن است فقط در افراد دارای کمبود ید معنی‌دار باشد (طرح تحقیقاتی، قاسم دهکردی، ۱۳۷۶).
در نهایت توصیه می‌شود که افراد دارای مشکلات تیروئیدی از مصرف مقدار زیاد سویا خودداری نمایند و همچنین سویا ممکن است جذب روی، آهن و کلسیم را نیز کاهش دهد و برای جبران این حالت دو ساعت بعد از مصرف سویا مواد دارای این ترکیبات استفاده شود.
سویا باعث کاهش میزان هورمون تستوسترون در مردان می‌شود و برخی مطالعات نشان دهندۀ وجود خاصیت استروژنی در ایزوفلاوون‌های سویا است به همین دلیل استفادۀ زنان باردار از سویا ممکن است منجر به آسیب به جنین شود (طرح تحقیقاتی، قاسم دهکردی، ۱۳۷۶).
خار مریم (Silybum Marianum L)
عصارۀ بذر گیاه داروئی خار مریم به سیلی مارین معروف است. سیلی مارین داروی گیاهی با خواص محافظت کبدی دارای ترکیبات متعددی از جمله فلاوونوییدها با خواص آنتی‌اکسیدانی، تثبیت غشای سلولی و افزایش گلوتاتیون خون می‌باشد که تأثیرات مثبت آن در بهبود بیماری‌های متعدد از جمله افزایش چربی خون در مطالعات آزمایشگاهی گزارش شده است (تحقیقات بالینی باریج اسانس، دکتر حسین پناهی).
نتایج تحقیقات بالینی حاکی از آن است که سیلی مارین‌ها می‌توانند به عنوان یک کاهش دهندۀ کلسترول خون در بیماران هایپرکلسترولمی مطرح شوند. در ۱۵ بیمار دارای کلسترول خون بالا مصرف سیلی مارین با دوز ۴۲۰ میلی‌گرم یک بار در روز موجب کاهش غلظت کلسترول در صفرا در مقایسه با گروه کنترل شده که نشان دهندۀ کاهش سنتز کلسترول در کبد است.
در مطالعۀ بالینی که روی ۱۴ بیمار دارای کلسترول خون بالا از نوع دوم صورت گرفت، سیلی مارین با دوز ۴۲۰ میلی‌گرم موجب کاهش میزان کلسترول تام و افزایش میزان (HDL) خون بیمار شد. مطالعه‌ای که در بیمارستان شریعتی تهران انجام گرفته تجویز داروی گیاهی سیلی مارین به بیماران دیابتی مبتلا به چربی خون بالا موجب کاهش کلسترول تام، (LDL) و تری گلیسیرید خون گردید (فصلنامۀ گیاهان داروئی، شماره ۱۱).
شنبلیله (Trigonella Foenum – Graceum)
شنبلیله در طب سنتی در بیماریهایی مانند دیابت، کلسترول بالا، یبوست، برونشیت، سوء هاضمه و مشکلات کلیوی تجویز می‌گردد.
مطالعات انجام شده بر روی حیوانات آزمایشگاهی و بررسی‌های بالینی نشان می‌دهد که این گیاه میزان قند خون را در افراد دیابتی کاهش داده و سطح کلسترول را نیز پایین‌ می‌آورد. مشابه سایر مواد غذایی دارای فیبر زیاد، ممکن است جهت یبوست نیز مفید باشد.
میزان مصرف: دوز مصرفی متداول ۵ تا ۳۰ گرم پودر بذر گیاه یا روغن گرفته شده از آن سه بار در روز همراه با غذا می‌باشد.
تنها اثر جانبی این گیاه ایجاد اختلالات گوارشی خفیف در صورت مصرف زیاد آن است. عصارۀ حاصل از بذر شنبلیله ایجاد اثر تحریکی روی رحم خوکچه‌های هندی نموده است به همین دلیل زنان باردار بهتر است از مصرف آن پرهیز نموده و در صورت تمایل باید مقدار ۵ گرم در روز و تحت نظر پزشک این دارو را مصرف نمایند.
تداخل داروئی: بذر شنبلیله به علت خاصیت کاهش قند خون، اثر انسولین یا اثر سایر داروهای کاهش دهندۀ قند خون را کاهش می‌دهد (فصلنامۀ گیاهان داروئی).
عرقیات گیاهی
۱- عرق آویشن
دارای طبع گرم و خشک می‌باشد.
ـ کاهش کلسترول: روزانه ۳ الی ۴ فنجان از عرق آویشن به منظور کاهش کلسترول خون، درمان سیاه‌سرفه، رفع دل‌درد و سوء هاضمه مفید می‌باشد.
ترکیبات آویشن: اسانس حاوی تیمول، الکل، لینانول، ژرانول، اسید اولئانولیک می‌باشد.
۲- عرق بابا آدم
بیشتر از ریشۀ آن استفاده می‌کنند. هنگامی که یکساله است و قبل از آنکه گل بدهد جمع‌آوری می‌کنند که دارای طبع گرم و خشک است و تأثیر خوبی روی درمان فشار خون، دیابت و کلسترول خون دارد. هر صبح و عصر به صورت ناشتا مصرف می‌شود.
۳- عرق زرشک
باعث کاهش کلسترول خون، کاهش فشار خون شده و طبعی سرد و خشک دارد، عرق زرشک از میوۀ زرشک تهیه می‌گردد.
۴- عرق زیره
عرق زیره دارای طبعی گرم است، مصرف مجاز آن یک فنجان در نصف لیوان بعد از غذا می‌باشد. درمان به جهت کاهش کلسترول و چربی خون، می‌توان از آب مقطر زیره به جای چای روزانه استفاده نمود. در درمان و تقویت اعصاب و تقویت شنوایی و کلیه نیز استفاده می‌شود.
۵- عرق سیر
عرق سیر دارای طبعی گرم و خشک است. مهمترین خواص آن پایین‌ آورندۀ فشار خون، قند خون، چربی خون، تقویت کار گلبولهای قرمز، تنظیم کنندۀ مقدار کلسترول و ضدعفونی کنندگی می‌باشد. خوردن مداوم عرق سیر به علت داشتن منگنز موهای سفید را سیاه می‌کند.
۶- عرق شوید
عرق شوید دارای طبعی گرم و خشک است. مهمترین خواص داروئی آن در پایین آوردن چربی خون و فشارخون، برطرف کنندۀ آرتروز، ضد اسید اوریک، مقوی معده، مدر و بادشکن می‌باشد.
۷- عرق گاو زبان
دارای طبعی گرم و خشک می‌باشد. خوردن ۲ فنجان عرق گاو زبان باعث کاهش کلسترول خون می‌گردد.
ترکیبات: موسیلاژ، مادۀ تلخ رزین، مواد معطر، تانن‌ها.
۸- عرق ریحان
به منظور تقویت قلب، کاهش فشار خون، کم خونی و کاهش کلسترول خون و تقویت قوای چشایی روزانه نیم استکان صبح و نیم استکان عصر عرق ریحان میل نمایید.

منابع
۱- امید بیگی رضا، تولید و فرآوری گیاهان داروئی، جلد سوم.
۲- علی زرگری، گیاهان داروئی، انتشارات دانشگاه تهران.
۳- حسن فلاح حسینی ـ حسین فخرزاده، فصلنامۀ گیاهان داروئی، گیاهان داروئی مؤثر بر چربی خون.
۴- دکتر طوبی کاظمی ـ دکتر حسین پناهی، تحقیقات بالینی باریج اسانس.
۵- دکتر علیرضا آثاررخ، پایان‌نامه، ۶۹۰۲ کلسترول خون.
۶- ترکیبات شیمیایی چربیها و پالایش روغن …
۷- کیومرث زارع، پایان‌نامۀ دکترای داروسازی.
۸- مهندس میرزا قاسمی، درمان بیماریها به کمک داروهای گیاهی.
۹- فصلنامۀ گیاهان داروئی، بررسی تغییرات درصد و اجزای روغن فرار در مراحل مختلف رشد گیاه شوید.
۱۰- دکتر سید محمود میرحسینی ـ دکتر محمود رفیعیان، بررسی تأثیر داروی آنتوم و قطرۀ دیل‌سان بر روی کلسترول و لیپوپروتئین‌های خون.
۱۱- دکتر عباس حاجی‌وندی ـ دکتر غلامرضا بابائی ـ دکتر محسن ناصری ـ انوشیروان کاظم‌نژاد، درمان بیماریهای عروقی و اثر سیر بر کاهش کلسترول خون، دانشکده پزشکی دانشگاه تربیت مدرس.
۱۲- قاسم دهکردی، طرح تحقیقاتی، ۱۳۷۶٫
۱۳- سایت اینترنتی داروهای گیاهی ایران.

منبع: سایت طوبی