معنا و منابع حدیث اول ما خلق الله نوری

یکی از دوستان سنی من از من راجع به صحت حدیث هایی که خلقت پیامبر (ص) را قبل از خلقت حضرت آدم وصف می کنند خصوصاً “اول ما خلق الله نوری و کنت نبیاً آدم بین الماء و الطین” آیا این احادیث فقط در منابع ما قابل دسترس است یا در منابع سنی هم می شود پیدا کرد؟ آیا احادیث یا آیات دیگری که تائید کننده این مطلب باشند موجود است؟

اشاره به احادیثی نموده­اید که جزء معارف بلند و مهم اسلامی هستند، لازم است اشاره شود که این روایات به بیانات متفاوتی آمده­اند مانند:

اول ما خلق الله العقل

اول ما خلق الله نوری

اول ما خلق الله روحی

اول ما خلق الله القلم

اول ما خلق الله ملک کروبی

این عبارات به ظاهر اگر چه متفاوت هستند ولی به یک معنا بر می­گردند و تعابیر مختلف به خاطر لحاظ­های متفاوت است که ذیلاً بدان اشاره می­نمائیم.

در روایت اول عقل گفته شده است چرا که عقل در وجود خود جز به خداوند حاجت ندارد و به غیر حق به کسی التفات نمی­کند. در روایت دیگر قلم گفته شده است چرا که این اولین مخلوق واسطه حق در تصویر علوم و حقایق بر لوح جان­ها و ترسیم قضاء و قدر می­باشد، البته قلم خداوند، نی و چوب و فلز و از این نوع قلم­ها نیست، چناچه لوح او چوب و کاغذ و پوست نیست، و لذا وقتی اولین مخلوق را قلم نامید بدان امرکرد که جاری کن آنچه را که تا روز قیامت شدنی هست و در روایت دیگر نور پیامبر (ص) گفته شده است چرا که پیامبر اکرم (ص) از آن پدید آمد و بدان صادر اول بر می­گردد و نور وجود است و ظلمت عدم است و نور در ذات خود روشن است و هم روشن کننده می­باشد و روح فرمود چون روح خاصیتش محبت به حضرت حق است و بالاخره دانشمندان و محققان از عرفا، اولین مخلوق را حقیقت محمدیه (ص) نامیده­اند چون آن مخلوق اول اصل حیات نفوس عالی و دانی است.

اما راجع به سؤال دوم شما گفته می­شود که آری در روایات اهل سنت این روایات آمده­اند مانند سنن ابن داوود جزء 5 ص 76 حدیث شماره4700 که می­گوید اول ما خلق الله العقل و همچنین در مسند احمد آمده است که پیامبر (ص) فرمود: “من و علی از نور واحد خلق شده ایم و خداوند روح من و روح علی بن ابیطالب را قبل از خلقت عالم خلق نمود و ابن مغازلی شافعی در کتاب مناقب خود نقل می­کند که پیامبر (ص) فرمود: من و علی نوری بودیم در خدمت حضرت حق و این نور خداوند را تسبیح می­گفت و تقدیس می­کرد قبل از آنکه آدم خلق شده باشد و امیرالمؤمنین علی (ع) فرمود: “کنت ولیاُ و آدم بین الماء و الطین” شرح و تفصیل این روایات مجال دیگری می­طلبد.[i]