تطبیق روایت امام صادق ع در مورد کشته شدن پسر بچه ای در مدینه بر زکریا بدر علی الجابر

آیا کشته شدن زکریا بدر علی الجابر در مدینه که این روزها اتفاق افتاده است می تواند همان واقعه ای باشد که امام صادق در روایت خود فرمودند در آن زمان توقع فرج داشته باشید؟

قبل از پاسخ به این پرسش لازم است اصل روایت آورده شده و مورد بررسی قرار گیرد. روایتی که از امام صادق ع نقل شده است بدین شرح است:

عَلِی بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُوسَی الْخَشَّابِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُوسَی عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُکیرٍ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یقُولُ إِنَّ لِلْغُلَامِ غَیبَةً قَبْلَ أَنْ یقُومَ قَالَ قُلْتُ وَ لِمَ قَالَ یخَافُ وَ أَوْمَأَ بِیدِهِ إِلَی بَطْنِهِ ثُمَّ قَالَ یا زُرَارَةُ وَ هُوَ الْمُنْتَظَرُ وَ هُوَ الَّذِی یشَک فِی وِلَادَتِهِ مِنْهُمْ مَنْ یقُولُ مَاتَ أَبُوهُ بِلَا خَلَفٍ وَ مِنْهُمْ مَنْ یقُولُ حَمْلٌ  وَ مِنْهُمْ مَنْ یقُولُ إِنَّهُ وُلِدَ قَبْلَ مَوْتِ أَبِیهِ بِسَنَتَینِ وَ هُوَ الْمُنْتَظَرُ غَیرَ أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یحِبُّ أَنْ یمْتَحِنَ الشِّیعَةَ فَعِنْدَ ذَلِک یرْتَابُ الْمُبْطِلُونَ یا زُرَارَةُ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاک إِنْ أَدْرَکتُ ذَلِک الزَّمَانَ أَی شَی ءٍ أَعْمَلُ قَالَ یا زُرَارَةُ إِذَا أَدْرَکتَ هَذَا الزَّمَانَ فَادْعُ بِهَذَا الدُّعَاءِ اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی نَفْسَک فَإِنَّک إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی نَفْسَک لَمْ أَعْرِفْ نَبِیک اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی رَسُولَک فَإِنَّک إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی رَسُولَک لَمْ أَعْرِفْ حُجَّتَک اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی حُجَّتَک فَإِنَّک إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی حُجَّتَک ضَلَلْتُ عَنْ دِینِی ثُمَّ قَالَ یا زُرَارَةُ لَا بُدَّ مِنْ قَتْلِ غُلَامٍ بِالْمَدِینَةِ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاک أَ لَیسَ یقْتُلُهُ جَیشُ السُّفْیانِی قَالَ لَا وَ لَکنْ یقْتُلُهُ جَیشُ آلِ بَنِی فُلَانٍ  یجِی ءُ حَتَّی یدْخُلَ الْمَدِینَةَ فَیأْخُذُ الْغُلَامَ فَیقْتُلُهُ فَإِذَا قَتَلَهُ بَغْیاً وَ عُدْوَاناً وَ ظُلْماً لَا یمْهَلُونَ فَعِنْدَ ذَلِک تَوَقُّعُ الْفَرَجِ إِنْ شَاءَ اللَّهُ. (کافی ج 1 ص 337 ط اسلامیه)

زراره گوید: از امام صادق (ع) شنیدم می فرمود: برای آن پسر بچه (حضرت حجت)، پیش از قیام و ظهورش غیبتی بایست، گوید: گفتم: چرا؟ فرمود: بیم دارد، و به شکم خود اشاره کرد، سپس فرمود: ای زراره او است که انتظارش را باید کشید، او است که در ولادتش تردید شود، برخی گویند پدرش بی جانشین مرد، برخی گویند در شکم مادر بود که پدرش مرد، برخی گویند دو سال پیش از مرگ پدر به دنیا آمد، او است منتظر، جز این که خدا عز و جل دوست دارد شیعه را بیازماید، در این جا است ای زراره که باطل خواهان به شک اندر شوند، گوید: گفتم: قربانت، اگر به این دوره رسیدم چه باید کرد؟ فرمود: ای زراره وقتی به این دوره رسیدی، این دعا را بخوان: «بار خدایا خودت را به من بشناسان زیرا تو اگر خود را به من نشناسانی، من رسولت را نشناسم، بار خدایا رسول خود را به من بشناسان زیرا اگر تو رسول خود را به من نشناسانی حجت تو را نشناسم، بار خدایا حجت خود را به من بشناسان زیرا اگر تو حجت خود را به من نشناسانی از دینم به در شوم و گمراه گردم».

سپس فرمود: ای زراره به ناچار باید در مدینه پسر بچه ای کشته شود، گفتم: قربانت، همان نیست که قشون سفیانی او را بکشند؟ فرمود: نه، ولی قشون آل بنی فلان او را بکشند، بیاید تا در مدینه در آید و آن پسر بچه را بگیرد و بکشد، چون از راه خود سری و عدوان و ستم او را بکشد دیگر مهلتشان به سر آید، در این هنگام توقع فرج داشته باش ان شاء الله

آن چه که مورد اشاره و استناد قرار گرفته است این بخش از روایت است که حضرت فرمود به ناچار باید در مدینه پسر بچه ای کشته شود….

در این باره ذکر چند نکته حائز اهمیت است:

1. به طور کلی در تطبیق روایات مربوط به علائم ظهور بر حوادث خارجی نمی توان به صورت قطعی نظر داد. تا کنون اتفاقات متعددی پیش آمده است که برخی سعی کردند آن را به علائم ظهور تطبیق دهند. زمانی خروج زندیقی از قزوین را بر رضاخان تطبیق کردند و زمانی حمله آمریکا به عراق را بر سفیانی تطبیق کردند و چند سال اخیر هم ظهور داعش در سوریه و حمله اش به عراق را برخی سعی کردند بر خروج سفیانی تطبیق دهند، ولی ادامه حوادث نشان داد که چنین تطبیق هایی، تطبیق صحیحی نبوده است. بنابراین در این گونه موارد باید روایت را به دقت بررسی کرد و سپس آن را با آن چه که اتفاق افتاده کاملا مطابقت داد. اگر تطبیق کامل نداشت کنار گذاشته می شود و اگر تطبیق کامل هم داشت آن وقت باید آن را به عنوان یک نشانه و صرف احتمال در نظر گرفت. ولی نمی توان به صورت قطعی نظر داد.

2—گرچه آن چه که بر عهده ماست انجام وظیفه است چه عصر ظهور را درک کنیم و یا نکنیم ولی آنچه مسلم است این است که روایاتی در باره علائم ظهور آن هم ظهور امام زمان عج از جانب ائمه طاهرین صادر شده است. و اگر قرار باشد که در جستجوی علائم ظهور نباشیم پس علت صدور این روایات و خبر از علائم ظهور چیست؟ پس لازم است با درک دقیق معانی روایاتی که در مورد علائم ظهور هستند و تحقیق در مورد وثاقت این روایات، مترصد تحقق علائم ظهور باشیم. چرا که تحقق این علائم نشانه ها و بشارت هایی هستند که می توانند برای منتظران رهنما و مایه تشخیص باشند

 3- در این روایت اشاره شده است که در مدینه غلامی کشته می شود. طبق گفته ها در لغت عرب به کودک، غلام اطلاق نمی شود و صبی یا طفل گفته می شود و غلام در لغت عرب به نوجوان یا جوانی گفته می شود که پشت لب او موی روییده باشد  و برخی گفته اند که واژه غلام مفهوم پسر نوجوانی بین سنین ۱۴ تا ۲۱ سال را می‌رساند. اما به نظر  می رسد که  تعیین سن 14 تا 21 برای غلام چندان درست نیست چرا که در کربلا امام حسین ع در هنگام رفتن حضرت علی اکبر به میدان چنین می فرماید: اَللّهُمَّ اشْهَدْ عَلي هؤُلاءِ الْقَوْمِ فَقَدْ بَرَزَ اِلَيْهِمْ غُلامٌ اَشْبَهُ النّاسِ خَلْقاً وَ خُلْقاً وَ مَنْطِقاً بِرَسُولِكَ. همان طور که می بینیم حضرت، از علی اکبر تعبیر به غلام می کند در حالی که طبق قول مشهور علی اکبر در کربلا حدود 27 سال داشته است. و یا در مورد حضرت قاسم وقتی که عازم میدان می شود راوی این گونه تعبیر می کند که : وَ خَرَجَ غُلَامٌ كَأَنَّ وَجْهَهُ شِقَّةُ قَمَرٍ در حالی که طبق نقل منابعی چون مقتل خوارزمی ایشان به سن بلوغ نرسیده بوده است. یعنی زیر 16 سال . در روایت فعلی از امام صادق ع هم از امام زمان تعبیر به غلام شده است و همان طور که می دانیم حضرت در سن 5 سالگی به امامت رسیده اند. و امام صادق ع از ایشان به غلام تعبیر کرده اند. که این تعبیر  از امام صادق ع شاید بیانگر این باشد که واژه غلام بر 5 ساله هم قابل اطلاق است. در بخش دیگر این روایت نیز از قتلی در مدینه خبر داده می شود که حضرت می فرماید بعد از آن منتظر فرج باشید. و از مقتول نیز به غلام تعبیر می شود. طبق توضیحی که گفته شد قدر مسلم این است که این غلام پسر نوجوان یا جوانی  باشد. اما اطلاق واژه غلام بر کمتر از سن نوجوانی هم بعید نیست.

4- در این روایت واژه فرج به کار رفته است. مراد از فرج در احادیث اهل بیت هم فرج امام زمان عج است و هم از  گشایش های مقطعی که در زمان بنی امیه یا بنی عباس می توانسته به وجود بیاید به فرج تعبیر شده است. حال باید دید مراد از این واژه در روایت فعلی کدام است.  با توجه به این که  صدر روایت در مورد امام زمان عج است، اما ذیل روایت بعید نیست که مربوط به زمان بنی امیه و بنی عباس باشد. و از الفاظ کنایی (آل بنی فلان) بر می آید که مراد حضرت اینان هستند و حضرت به خاطر تقیه نخواسته بدان تصریح کند. علامه مجلسی هم چنین استفاده ای از این روایت کرده و آن را مربوط به گشایش های مقطعی در آن زمان دانسته است.  لکن چیزی که احتمال اول (یعنی فرج به معنای فرج امام زمان عج) را تقویت می کند این است که صدر روایت در مورد امام زمان عج است و در ذیل روایت هم وقتی زراره از امام می پرسد که آیا این غلام را لشکر سفیانی به قتل می رسانند حضرت می فرماید نه و لکن لشکر آل بنی فلان به قتل می رسانند. این نشان می دهد که حضرت در مقام بیان علائم فرج و ظهور امام زمان عج است. و گرنه زراره که می دانست سفیانی از علائم ظهور امام زمان عج است برای همین اگر مراد حضرت فرج مقطعی در زمان بنی امیه یا بنی عباس بود، دلیلی نداشت که زراره قتل پسر بچه را به لشکر سفیانی نسبت دهد و از وقوع آن سوال کند. پس به نظر می آید امام صادق ع در مقام بیان علائم ظهور است و قتل غلام در مدینه توسط لشکر آل بنی فلان هم یکی از علائم فرج امام زمان عج باید باشد. به نظر می آید که کلینی صاحب کافی نیز این روایت را مربوط به امام زمان عج می داند برای همین این روایت را در بخش مربوط به غیبت اصول کافی آورده است. مگر اینکه بگوییم کلینی به خاطر صدر روایت که مربوط به امام زمان عج است چنین کاری کرده است و ذیل روایت مربوط به فرج امام زمان عج نیست.

5- در این روایت از دو سپاه سخن گفته شده است اول جیش و سپاه سفیانی و دوم سپاه و جیش آل بنی فلان. با توجه به روایات متعددی که در باره سفیانی هست سفیانی دارای سپاه و لشکر است و خروج می کند و مناطقی را تصرف کرده و کشتار وخونریزی به راه می اندازد. به قرینه جیش سفیانی، معلوم می شود که آل بنی فلان هم دارای جیش هشتند و جیش در مورد اینان هم به معنای همان لشکر و سپاه است. و قتل غلام در مدینه هم توسط این سپاه آل بنی فلان اتفاق می افتد.که می آیند تا اینکه داخل در مدینه می شوند و این غلام را گرفته و می کشند و زمانی که وی را از روی ظلم و بغی و دشمنی کشتند دیگر بدانها مهلت داده نمی شود و در آن زمان توقع فرج می رود.

با توجه به توضیحاتی که داده شد اگر بپذیریم که بر کودک هفت ساله هم واژه غلام اطلاق می شود و اگر بپذیریم که ذیل روایت یعنی کشته شدن غلامی در مدینه مربوط به زمان ظهور است و نه گشایش های مقطعی در عصر خود ائمه، اما آن چه که روشن است و قابل تردید نیست این است که این قتل توسط یک سپاه رخ می دهد که بعد از ورود به مدینه، این غلام را از روی ظلم و دشمنی به قتل می رسانند. اما آن چه که در این روزهای اخیر اتفاق افتاده است قتل زکریا بدر علی الجابر توسط یک شخص است که وی را راننده تاکسی معرفی کرده اند و نه سپاه و گروه خاصی که وارد مدینه شده باشند. لذا تطبیق روایت فعلی بر این حادثه نمی تواند تطبیق دقیق و قطعی ای باشد.