فاخره گونه‌های مختلفی دارد که تقریباً تمامی آنها خواص دارویی دارند. در اینجا به نام علمی و مشخصات مربوط به یک گونه از فاخره که نسبت به دیگر گونه‌ها مرغوبتر می‌باشد و در طب سنتی نیز کاربرد دارد اشاره شده است.
نام علمی:
Zanthoxylum armatum DC.، نام فرانسه Clavalier و نام انگلیسی آن Tooth ache tree می‌باشد. نام‌های دیگر آن به فارسی، عربی و در کتب طب سنتی، دهان باز، فاخره، فاغره و دهان‌گشاد نامیده شده است. درختچه‌ای است بالارونده به ارتفاع حدود ۱۰ متر با ساقه‌ای چوبی، تیغدار، زرد رنگ و معطر که از درختان مجاور خود به عنوان قیم استفاده می‌کند. برگ‌های آن به رنگ سبز، متناوب و مرکب می‌باشند.
تیره گیاه:
نارنج Rutaceae
نوع گیاه:
درختچه
مشخصات ظاهری:
درختچه‌ای است بالارونده به ارتفاع حدود ۱۰ متر با ساقه‌ای چوبی، تیغدار، زرد رنگ و معطر که از درختان مجاور خود به عنوان قیم استفاده می‌کند. برگ‌های آن به رنگ سبز، متناوب و مرکب می‌باشند. میوه‌اش به اندازه یک فلفل سیاه و پس از رسیدن تا نیمه شکافته می‌شود. داخل میوه‌ی شکافته (دهان باز) دانه‌ای براق به ابعادِ یک سیاه دانه وجود دارد.
طبیعت:
طبق نظر حکمای طب سنتی طبیعت آن گرم و خشک است.
رویش جغرافیایی:
اغلب در هند می‌روید و در برخی از نواحی دیگر کشورها خصوصاً در چین و تایوان نیز انتشار دارد.
ترکیبات شیمیایی و مواد موجود در میوه (دهان باز):
اسانسی شامل ال – آلفا – فلاندرن، لینالول و سسکی‌ترپن در آن تشخیص داده شده است.
بخش مورد استفاده:
میوه (دهان باز).
نحوه مصرف:
معمولاً میوه را به صورت دم کرده یا گرد استفاده می‌کنند و در طب سنتی برای درمان بیماری‌ها نحوه و مقدار مصرف آن را پزشک تشخیص داده و تجویز می‌کند.
خواص درمانی:
ضد سرفه، قطع کننده ترشحات مخاطی، دفع کننده کرم معده، بادشکن، مقوی هاضمه، قابض، ضد عفونی کننده، تب‌بر، محرک، تقویت کننده معده، ضد اسپاسم، مقوی کبد، معرق و بندآورنده شکم روش می‌باشد. در ضمن برای قطع سکسکه، جرب، تکرر ادرار، آب آوردن بدن، ضعف نیروی جنسی، دندان درد و ناراحتی‌های ریه و برونش‌ها نیز مفید است.
منبع مقاله :
صانعی، صمصام؛ (۱۳۹۵)، طبّ الصمصام -آشنایی با بیش از ۴۰۰ نوع از گیاهان دارویی- (جلد دوم)، تهران: انتشارات حافظ نوین، چاپ اول. نویسنده: صمصام صانعی
