چگونگی آراستگی در اسلام؛ موی سر (بخش اول)

دین اسلام جهت آراسته بودن مسلمانان مجموعه کاملی از دستورات را در سه محور آراستگی سر و صورت، آراستگی بدن و آراستگی پوشش ارائه کرده است که برای روشن شدن نحوه آراستگی در اسلام، باید هر یک از این محورها به تفصیل بررسی گردد.

آراستگی سر و صورت، شامل آراستگی موی سر، آراستگی لب و دندان و آراستگی محاسن می شود که دین اسلام برای آراسته بودن هر یک از این موارد، دستورات لازم را مطرح کرده است، که در این بخش، به بررسی آراستگی موی سر می پردازیم.

موی سر یکی از جلوه گرترین اجزای بدن است. زیبایی صورت با موی سر جلوه پیدا می کند. قطعا اگر فردی صورت، ابرو، چشم و بینی زیبایی داشته باشد و موی سر نداشته باشد، آن زیبایی­ها جلوه نمی­کند و چه بسا آن فرد را زشت نشان دهد.
به همین دلیل امامان معصوم (ع) سفارش های متعددی درباره رسیدگی موی سر بیان کرده­اند، از جمله:

در دستورات اسلامی به شست و شوی مو سر سفارش گردیده، به ویژه شستن آن با برخی از گیاهان مانند سدر و ختمی که خواص مادی و معنوی متعددی نیز در آنها نهفته است. درخصوص شستن موی سر با گیاه سدر از امام ششم نقل گردیده: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص یَغْسِلُ‏ رَأْسَهُ‏ بِالسِّدْرِ وَ یَقُولُ اغْسِلُوا رُءُوسَکُمْ بِوَرَقِ السِّدْرِ فَإِنَّهُ قَدَّسَهُ کُلُّ مَلَکٍ مُقَرَّبٍ وَ کُلُّ نَبِیٍّ مُرْسَلٍ وَ مَنْ غَسَلَ رَأْسَهُ بِوَرَقِ السِّدْرِ صَرَفَ اللَّهُ عَنْهُ وَسْوَسَهَ الشَّیْطَانِ سَبْعِینَ یَوْماً وَ مَنْ صَرَفَ اللَّهُ عَنْهُ وَسْوَسَهَ الشَّیْطَانِ سَبْعِینَ یَوْماً لَمْ یَعْصِ وَ مَنْ لَمْ یَعْصِ دَخَلَ الْجَنَّهَ.؛[۱]
رسول خدا سرش را با سدر می شست و می فرمود: سر خود را با برگ سدر بشویید و پاک کنید که هر فرشته مقربش پاک شمرده و هر پیغمبر مرسل هم؛ و هر که سرش را با برگ سدر بشوید خدا هفتاد روز وسوسه شیطان را از او دور کند و هر که خداوند وسوسه شیطان را از او هفتاد روز دور کند، دیگر نافرمانی خدا را نکند و هر که نافرمانی خدا نکند به بهشت رود.
در خواص شستن سر با گیاه ختمی امام کاظم (ع) فرمودند:
غَسْلُ‏ الرَّأْسِ‏ بِالْخِطْمِیِ‏ یَوْمَ الْجُمُعَهِ مِنَ السُّنَّهِ یُدِرُّ الرِّزْقَ وَ یَصْرِفُ الْفَقْرَ وَ یُحْسِنُ الشَّعْرَ وَ الْبَشَرَ وَ هُوَ أَمَانٌ مِنَ الصُّدَاعِ؛[۲]
شستن سر با ختمی در روز جمعه از سنت است، روزی گشاید و فقر را برد و مو و پوست را زیبا کند و امان از سر درد باشد.

شانه زدن موی سر از دیگر دستورات ائمه ای برای آراسته نگه داشتن موی سر است که در این باره روایات متعددی ذکر شده است. امام صادق در تفسیر کلمه زینت در آیه «خُذُوا زِینَتَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ»[۳]؛ در هر مسجدی زیورهای خود را به همراه ببرید، فرمودند: مراد از زینت، شانه است و در ادامه بیان داشتند:
فان المشط یجلب الرزق و یحسن الشّعر و ینجز الحاجه و یقطع البلغم؛ همانا شانه زدن روزی می آورد، مو را زیبا می کند، حاجت را برآورده می سازد و بلغم را از بین می برد.[۴]

خضاب کردن از سیره های عملی معصومین (ع)است. رسول خدا (ص) فرمودند:.
اخْتَضِبُوا بِالْحِنَّاءِ فَإِنَّهُ یَجْلُو الْبَصَرَ وَ یُنْبِتُ الشَّعْرَ وَ یُطَیِّبُ الرِّیحَ وَ یُسَکِّنُ الزَّوْجَهَ؛[۵]
با حنا خضاب کنید؛ چون چشم را روشن می کند و مو را می رویاند و خوشبو می سازد و به همسر انسان آرامش می­دهد.
در روایتی، راوی از امام صادق(ع) درباره خضاب و رنگ کردن مو سؤال کرد. حضرت فرمودند:
خَضَبَ‏ الْحُسَیْنُ‏ وَ أَبُو جَعْفَرٍ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمَا بِالْحِنَّاءِ وَ الْکَتَمِ.؛[۶]
امام حسین و امام باقر علی ، به وسیله حنا و کتم (نوعی گیاه) خضاب می کردند.

موی سر زنان نقش بسیار مهمی در زیبایی آنها ایفا می­ کند، به گونه ای که در برخی از روایات معصومین نیمی از زیبایی زن را منوط به موی زیبای او دانسته اند و برای یکی از مهم ترین مقاطع زندگی یعنی همان مقطع انتخاب همسر، توجه مردان را به این موضوع جلب کرده، و فرمودند:
إِذَا أَرَادَ أَحَدُکُمْ أَنْ یَتَزَوَّجَ فَلْیَسْأَلْ عَنْ شَعْرِهَا کَمَا یَسْأَلُ عَنْ وَجْهِهَا فَإِنَّ الشَّعْرَ أَحَدُ الْجَمَالَیْن؛[۷]
هرگاه یکی از شما بخواهد زن بگیرد، از موی او نیز بپرسد، همانطور که از صورت و سیمایش می پرسد، که موی سر یکی از دو قسمت زیبایی است.
معصومین (ع) نیز موی بلند را برای زن پر اهمیت دانسته اند و در این زمینه سفارش هایی بیان کرده اند؛ به عنوان نمونه در روایات آمده است:
أن رسول الله نهی المرأه التی وصلت إلى حد البلوغ ان تتشبّه بالرجال فی قصّ شعرها من الخلف او من الوسط او من الأمام؛[۸]
پیامبر اکرم(ص)  نهی فرمود زنی(دختری را که به حد بلوغ رسیده باشد) را که مانند مردان موهای خود را از پشت سر یا از میان یا از جلوی سر کوتاه کند.
البته باید این نکته را یادآوری کنیم که به طور قطع مراد این روایت هر نوع کوتاه کردن موی سر توسط دختران نیست، بلکه منظور آن، منع کردن از پوشیدن لباس یا ایجاد هیئت و تیپی است که زنان را به مردان شبیه سازد، حتی با پوشیدن لباس یا نوع آرایشی که مخصوص مردان است.ادامه دارد…

منبع:
موسوی؛ سید حسن (۱۳۹۴)، مد و مدگرایی و جایگاه آن در سبک زندگی اسلامی، انتشارات بوستان کتاب، قم، چاپ اول.

پی نوشت :
[۱] ثواب الأعمال و عقب الأعمال، ص ۲۰
[۲] بحارالأنوار، ج ۲۳، ص ۸۸.
[۳] اعراف، آیه ۳۱٫
[۴] الخصال، ج ۱، ص ۲۶۸.
[۵] الکافی، ج ۶، ص ۴۸۳.
[۶] بحارالأنوار، ج ۴۶، ص ۲۹۸.
[۷] مکارم الأخلاق، ص ۲۰۰.
[۸] علامه حلی، تذکره الفقها، ج ۱، ص ۱۳۹۰