چه کسانی بیشتر تحت تاثیر مد قرار می گیرند؟ چرا؟

مد در لغت عبارت است از «واژه­ای که به معنای سلیقه، روش، شیوه و … به کار می‌رود و از واژه‌ فرانسوی (mode) گرفته شده است»[۱]. مد در اصطلاح «عبارت است از روش و طریقه ای موقتی که بر اساس ذوق و سلیقه‌ی افراد یک جامعه، سبک زندگی، از جمله شکل لباس پوشیدن، نوع آداب پذیرایی و معاشرت و تزیین و معماری خانه و… را تنظیم می‌کند»[۲].

در واقع «مدها» الگوهای فرهنگی ای هستند که توسط بخشی از جامعه، پذیرفته می شوند و دارای یک دوره‌ى زمانی نسبتا ًکوتاه اند، سپس فراموش می شوند. برخی مد را به معنای الگوی رفتاری می‌دانند؛ یعنی فرد، نمونه‌ رفتار و کردار مطلوب یا نامطلوب را در دیگران مشاهده می‌کند و خود را با آن تطبیق می‌دهد. که البته به نظر می‌رسد این تعریف در واقع اثر و پیامد مدگرایی است و نه تعریف آن. از سوی دیگر این تعریف نیز برای مد در نظر گرفته شده است: «مدگرایی» آن است که فرد، سبک لباس پوشیدن و طرز زندگی و رفتار خود را، طبق آخرین الگوها تنظیم کند و به محض آن که الگوی جدیدی در جامعه رواج یافت، از آن یکی پیروی نماید.
گستره‌ى مد به اندازه‌ى گستره‌ى زندگی انسان است و تمامی شئونات آن را در بر می گیرد. تغییرات مدگونه، در علوم و فنون نظریه­ ها، گرایش به جنبه های مختلف علمی، الگوهای تربیتی، سبک منش و رفتار، پوشش، آرایش، محیط ­آرایی و … قابل تسرّی است. با وجود آن که مد و مدگرایی کل گستره‌ى زندگی اجتماعی را در بر می گیرد، پوشاک و سبک و شیوه‌ى آرایش، شاخص ترین کالای مد­شونده محسوب می شود

انگیزه افراد در گرایش به مدگرایی بسیار متفاوت است و نمی توان انگیزه مشخصی را به عنوان انگیزه مشترک تمامی افراد مدگرا نام برد، اما به طور کلی این انگیزه ها در دو بخش «انگیزه های فردی و روان شناختی» و «انگیزه های اجتماعی» قابل تقسیم بندی هستند که در اینجا تعدادی از مهم ترین آن ها را بررسی خواهیم کرد

برخی افراد مدگرا با انگیزه های اجتماعی قدم در این مسیر می گذارند که به چند مورد آن اشاره می کنیم؛

در جامعه مادی­گرا، میزان توانایی های مالی جایگاه اجتماعی افراد را تعیین می کند. هر فرد تا زمانی که در مقایسه با دیگران احساس کمبود کند، پیوسته از نصیب کنونی اش در ناخشنودی شدید به سر خواهد برد، اما زمانی که همین شخص به معیار متعارف قدرت مالی یا به طبقه مطلوبش دست یابد، آن ناخشنودی شدید، جایش را به این توقع بی قرارانه می دهد که باید فاصله قدرت مالی خود را با متوسط قدرت مالی طبقه اش کمتر کند.
در چنین شرایطی هر طبقه ای تا آنجا که می تواند، سبک زندگی طبقه بالاتر از خودش را الگو قرار می دهد. در نتیجه، اعضای هر قشری شیوه زندگی و رفتار قشر بالاتر از خود را الگو قرار می دهند و با همه توان می کوشند تا مطابق این سرمشق زندگی کنند. البته در این میان قشر بالا نیز کوشش می کنند به سرعت معیارها و ارزش های خود را مارک دار کرده و به مدهای جدیدتری روی بیاورد و با تغییر لباس و نوع آرایش خود تفاوت و برتری خود را به دیگران نمایان سازد.[۳]

از دیگر اموری که برای گرایش به مدگرایی انگیزه برخی افراد می گردد، فشارهای اجتماعی است، به عنوان نمونه در بازار رقابت جنسی که از ویژگی های سرمایه داری است، زنان ناگزیرند برای رسیدن به امنیت با زنان دیگر رقابت کنند، بر مبنای این رویکرد زنان از روی هوی و هوس به لوازم آرایش روی نمی آورند، بلکه به علت فشار اجتماعی است که از آن استفاده می کنند.[۴]

در بخشی از مباحث جامعه شناسی، به موضوع تاثیرپذیری افراد از پدیده ها و کنش های سیاسی پرداخته شده، که به موجب آن، فرد زمانی که به هر علت –به جا یا نا به جا – با موجودیت سیاسی حاکم مخالف شود یا بخشی از عملکرد آن را نپسندد و از سویی نتواند به واکنشی ستیزه جویانه دست زند، مخالفت خود را در رفتارهای اجتماعی ظاهر می سازد. اگر حاکمیت سیاسی و اجتماعی با مذهب گرایان است، او سعی میکند هرچه نشان مذهب دارد از خود دور سازد و بر ضد آن موضع گیری کند.[۵] کما اینکه اولین مدهایی که در جهان شکل گرفت همچون بیتل ها «Beetele » و هیپی ها «Hippie » و یا پانک ها «Pank» با همین انگیزه شکل گرفتند.

انگیزه های فردی و روان شناختی را می توان از عمده ترین عوامل گرایش به مدگرایی دانست که شامل موارد ذیل است؛

تمایل به امروزی شدن و نوگرایی – با درجات مختلف – در هر انسانی وجود دارد. این ویژگی در دوران نوجوانی نمود بیشتری دارد، چرا که جوانی، فصل تازه ای در زندگی و سرآغاز ورود انسان به جهان پرشور و رنگارنگ است که غرایز طبیعی نقش اصلی را در شکل دهی آن بر عهده دارند. استقلال طلبی، تنوع دوستی، هیجان خواهی، نقد گذشته و نوگرایی از جمله ویژگی های دوران نوجوانی است که به شدت بر رفتارهای جوانان تاثیر می گذارد. این ویژگی، زمانی که نمود بیرونی به خود می گیرد و در رفتار جوان منعکس می شود، به صورت مدگرایی ظاهر می گردد.[6]

همانندسازی، به فرآیندی اطلاق می شود که فرد طی آن، نگرش ها و الگوهای رفتاری شخص دیگری را برای خود سرمشق قرار می دهد و با تقلید از نگرش ها و ویژگی رفتاری وی احساس می کند که مقداری از قدرت و کفایت او را نیز به دست آورده است. منبع اصلی همانندسازی در دوران کودکی والدین هستند، زیرا کودک اولین و بیشترین برخورد را در زندگی با والدین خود دارد. اما در دوران نوجوانی که فرد از والدینش فاصله می گیرد، الگوهایی که خود را با آن ها شبیه کرده از دست می دهد و در درون او خلأیی به وجود می آید. که باید با یافتن الگوهای دیگر، یعنی با همانندسازی های جدید با دیگری، پر شود.
به اعتقاد روان شناسان، همین خلأ و احساس ناامنی ناشی از آن باعث می شود که نوجوان در مسیر خود به راه حل هایی متوسل شود، از جمله همانندسازی با شخصیت هایی که الگوی نوجوان قرار می گیرند. این شخصیت ها ممکن است چهره های محبوب و معروف یا گروه خاصی (مانند هیپی ها، رپ ها و…) باشند و جوان خود را از نظر ظاهری و شیوه لباس پوشیدن و طرز رفتار با آنان همانند به عنوان مد، در جامعه طرح کند.[7]

انگیزه رقابت و چشم و هم چشمی با دیگران، از دیگر عوامل پیروی از مد محسوب می شود. این انگیزه در همه افراد به ویژه در بین جوانان و نوجوانان وجود دارد و به گونه های مختلف بروز می کند. اگر رقابت در زمینه های مثبت جهت داده شود، باعث پیشرفت و رشد و تکامل معنوی فردی می شود، اما اگر جهت گیری آن به سوی امور مادی و مدپرستی باشد و فرد، سعی کند از لحاظ ظاهری، مثلا در سبک لباس پوشیدن، از دیگران عقب نماند، سرانجام خوبی نخواهد داشت.[8]

یکی از عوامل پیروی از مد، ترس و نگرانی از سرزنش ها از سوی دوستان است. در واقع تحقیر و تمسخر و پوزخند زدن و متلک گفتن اطرافیان و ترس از آن، باعث می شود که افراد از مدهای رایج پیروی کنند. از این گذشته، تمایل شدید به همسان سازی با گروه های هم سال و الگوپذیری از دوستان در مدگرایی جوانان نقش اساسی دارد.[9]

بعضی تمایل دارند از دیگران تقلید کنند و در اصل به متحدالشکل شدن و وفق دادن خود با دیگران اهمیت زیادی می دهند. درحالی که بعضی دوست دارند از بقیه افراد متمایز باشند و با دیگران تطابق نداشته باشند و مجزا از سایرین به حساب بیایند. جریان مد به هر دوی این تمایلات توجه می کند و برای اینکه بتواند خوب کار کند باید دل هر دو گروه را به دست آورد.
تمایل به برانگیختن احساسات دیگران و اشتیاق به پسندیدگی و پذیرفتگی، شاید نیرومندترین محرک زندگی دسته دوم باشد. لذا با تعویض و تغییر هرروزه لباس و آرایش خود و خریدن لباس های گران قیمت و مدِ روز، درصدد جلب توجه دیگران برآمده و نگاه هایی را به خود معطوف می دارند.[10]

دوره نوجوانی، دوره گذرای بلوغ و شکل گیری، حس استقلال طلبی فرد است. از همین رو جوان سعی دارد با روش های مختلف، استقلال و هویت خود را به دیگران نشان دهد. به عنوان نمونه، دختران در سن جوانی و گاهی در نوجوانی، دست به آزمون «آرایش» می زنند تا از گروه سنی خود پیش تر باشند. و خود را بزرگ تر نشان دهند و از رهگذر جادوی لوازم آرایش، آرزوی خود را برای کوتاه کردن دوره کودکی و نوجوانی محقق سازند و به «بزرگسالی» قدم نهاده و به نیازهای عاطفی خویش پاسخ گویند.[11]

یکی از مسائل مهم در زندگی برخی از انسان ها، عقده هایی است که بر اثر تحقیرها یا ارضا نشدن برخی امیال و خواسته های او انباشته می شود که با ایجاد یک زمینه (مد غربی و زینت کردن و…) خود را نمایان می کند؛ عقده هایی که فرد را به خود بی اعتماد، و اراده را سلب می کند و فرد برای جبران آن به رفتار نابهنجار مدگرایی گرایش می یابد.[12]

نویسنده: خانم حدیثه اسفندیار

منابع:
۱٫ موسوی؛ سید حسن (۱۳۹۴)، مد و مدگرایی و جایگاه آن در سبک زندگی اسلامی، انتشارات بوستان کتاب، قم، چاپ اول
۲٫ ابراهیمی هرستانی؛ احمد (۱۳۹۰)، تأملی بر مُدگرایی، سایت راسخون.
۳٫ شجاعی؛ محمد صادق (۱۳۸۸) جوانان و مد گرایی، سایت راسخون.

[6] محمدصادق شجاعی، «جوانان و مدگرایی»، حدیث زندگی، مهر و آبان ۱۳۸۲، شماره ۱۳٫
[7] علی ترکاشوند، «مد؛ نوآوری یا هنجارشکنی؟!»، روزنامه رسالت، شماره ۶۵۳۸، ص۲۰٫
[8] همان.
[9] همان.
[10] نک: یوسف غلامی، اخلاق و رفتارهای جنسی، ص۱۲۴-۱۸۶٫
[11] دکتر مریم رفعت جاه، «هویت انسانی زن در چالش آرایش و مد»، فصلنامه کتاب زنان، شماره ۳۸، زمستان ۱۳۸۶، ص۱۳۵٫
[12] سید محمدتقی قاضوی، صباح، بهار و تابستان ۱۳۸۴، شماره ۱۵و۱۶٫