معنای گناهان صغیره و کبیره

آیا تعریف خاصی برای گناهان صغیره و کبیره (برای شناختن آنها) وجود دارد؟ یا فقط چند گناه صغیره و یا کبیره خاص وجود دارد؟

گناه به معنی خلاف است و در اسلام هر کاری که بر خلاف فرمان خدا باشد، گناه است. مخالفت امر خدا، هر اندازه کوچک باشد، چون در پیشگاه عظمت الهی واقع می شود، بزرگ است و صغیر شمرده شدن آن ها نسبت به گناهان دیگری است که کبیره دانسته شده اند.
از این منظر که گناه نافرمانی حق تعالی است، نمی توان هیچ گناهی را کوچک شمرد، چه این که کوچک شمردن گناه، از گناهان کبیره است (که در صورت عدم توبه) بخشیده نمی شود .از پیامبر اکرم (ص) روایت شده که «به کوچکی گناه منگرید، بلکه به بزرگی کسی بنگرید که نسبت به او گستاخی کرده اید»
واژه های گوناگونی از گناه  در قرآن یاد شده است: ذنب، اثم، سیئه، معصیت، خطیئه، جرم، منکر، فاحشه، شر و….
قرآن در آیات متعددی ، از گناهان با توصیف و تقسیم بندی ، یاد کرده است . در این آیات ، برخی گناهان با وصف “کبیره ” و گناهان دیگر، که از نظر شدت و زشتی به دسته اول نمی رسند ، با اوصاف “صغیره “[1] ، “سیئة “[2] ، و “لَمَم ْ” یاد شده اند. “لَمَم ْ” به معنای کارهای کوچک و بی اهمیت است که در آیه 32 سوره نجم آمده است : «الَّذِین َ یجْتَنِبُون َ کَبَائرَ الاِْثْم ِ وَالْفَوَاحِش َ إِلآ اللَّمَم َ إِن َّ رَبَّکَ وَاسِع ُ الْمَغْفِرَة …؛ همان ها که از گناهان بزرگ و اعمال زشت دوری می کنند، جز گناهان صغیره (که گاه به آن آلوده می شوند»؛ آمرزش پروردگار تو گسترده است …” از این آیه و آیات مشابه (مانند آیه 31 نسأ) استفاده می شود که خدای متعال به کسانی که از گناهان کبیره دوری می کنند، ولی گاه بر اثر لغزش هایی در دام گناهان صغیره گرفتار می شوند، درباره گناهان صغیره آن ها، وعده گذشت و عفو داده است .[3]
گناهان کبیره بر اساس روایات اهل بیت گناهانی است که در قرآن تنها به نهی از آن ها اکتفا نشده ، بلکه به دنبال ذکر آن ها، تهدید به عذاب دوزخ نیز آمده است : در روایتی از امام صادق علیه السلام می خوانیم : “الکبائر، التی اوجب الله ـ عزّوجل علیها النار ؛ گناهان کبیره ، گناهانی است که خداوند مجازات آتش را برای آن ها مقرّر داشته است .” مضمون این حدیث از امام باقر و امام رضا علیهما السلام روایت شده است .[4]  گذشته از تقسیم بندی های موجود بین گناهان در آیات و روایات ، در تقسیم بندی دیگری ، معنای نسبی ، ارائه شده است ، بدین معنا که گناهان صغیره در شرایط خاص به گناهان کبیره تبدیل می شوند. برخی از این شرایط عبارتند از:
1- اصرار بر گناه : در روایتی از امام صادق می خوانیم ؛ «لاصغیرة مع الاصرار ؛ هیچ گناهی با تکرار صغیره نیست .» [5]
2- کوچک شمردن گناه : امیرمؤمنان علی : فرموده : “سخت ترین گناه در نظر خدای سبحان گناهی است که گنهکار آن را ناچیز انگارد. «اشدّ الذنوب عندالله سبحانه ذنب استهان به راکب »[6]
3- مسرّت و خوشحالی از گناه : از پیامبر اکرم (ص) نقل است که فرموده : «هر کس گناهی کند در حالی که خندان باشد، در آتش وارد می شود در حالی که گریان است .»[7]
امام زین العابدین فرمود: «از شادمانی به گناه بپرهیز؛ زیرا شاد شدن از گناه بدتر از ارتکاب آن است .»[8]
در روایات، شمار گناهان کبیره متفاوت ذکر شده است. در بعضی روایات هفت گناه و در برخی نوزده گناه و در بعضی بیست و در برخی هفتاد و… آمده است . این اختلاف ها به جهت درجه بندی گناهان کبیره و یا تأکید بر برخی از آن ها به تناسب مقتضای حال مخاطبان است .[9]
همین طور علمای اسلام آن را هفت و برخی ده و برخی بیست و بعضی سی و چهار و بعضی چهل و برخی بیشتر ذکر کرده اند. از مجموعه روایات و کلمات بزرگان دین می توان فهمید آن چه ذکر شده، به عنوان نمونه ها و مصادیقی از گناهان کبیره است.
امام خمینی قدس سره گناهان زیر را به عنوان گناهان کبیره مطرح کرده است:
1- نومیدی از رحمت خدا 2ـ ایمنی از مکر الهی 3ـ دروغ بستن به خدا و پیامبر 4ـ قتل 5ـ عاق پدر و مادر 6ـ خوردن مال یتیم7ـ نسبت زنا دادن 8ـ فرار از جنگ و جهاد 9ـ قطع رحم 10ـ سحر و جادو 11ـ زنا 12ـ لواط 3ـ سرقت 14ـ قسم دروغ 15ـ کتمان شهادت 16ـ شهادت به ناحق دادن 17ـ عهد شکستن 18ـ بیش از ثلث وصیت کردن[10] 19ـ شراب نوشیدن 20ـ ربا خوردن 21ـ برای کار حرام مزد گرفتن 21ـ قمار بازی 22ـ خوردن گوشت مردار و خوک و خون و میته 24ـ در وزن خیانت کردن 25ـ هجرت به جایی که انجام وظیفه دینی ممکن نیست 26ـ کمک به ظالم 27ـ اعتماد به ظالم 28ـ حبس حقوق مردم 29ـ دروغ 30ـ تکبّر 31ـ اسراف 32ـ خیانت به امانت 33ـ غیبت 34ـ سخن چینی 35ـ سرگرمی به لهو و لعب 36ـ سبک شمردن حج 37ـ ترک نماز 38ـ ندادن زکات 39ـ اصرار بر گناهان کوچک.[11]
جهت آگاهی بیشتر به کتاب «گناه شناسی» اثر استاد محسن قرائتی که توسط آقای محمد محمدی اشتهاردی تنظیم و نگارش یافته، یا کتاب کیفر گناه و آثار و عواقب خطرناک آن «تألیف سید هاشم رسول محلاتی و کتاب گناهان کبیره» آیت الله دستغیب مراجعه شود.