بررسی نقش زن در خانواده (بخش دوم)
بررسی نقش زن در خانواده (بخش دوم)
زن در بُعد خانوادگی، دارای نقشها و کارکردهای گوناگونی است. یک خانوادهی کامل از سه رکن پدر، مادر و فرزند تشکیل یافته است. بنابراین زن در خانواده میتواند دارای این چهار نقش باشد: نقش دختری، نقش خواهری، نقش همسری و نقش مادری. ما در این مطلب به جایگاه و نقش مختلف زن در خانواده و زندگی اشاره خواهیم کرد.
بررسی نقش زن در خانواده (بخش دوم)
مؤلفههای خانوادهی نمونه و موفق
محل آرامش:
مودّت:
رحمت:
بنا بر آنچه گفته شد، درمییابیم که از طریق روابطی که درون خانواده وجود دارد و در نتیجهی حقوق و تکالیف آنان میتوان معیارهای «الگو» بودن و «نمونه» بودن یک خانواده را به دست آورد. خانوادهای «الگو» و «نمونه» است که در آن حقوق همهی اعضای آن استیفا شده و تکالیف آنان نیز انجام داده شده باشد؛ اما در بین اعضای خانواده، زنان بهواسطهی نقشهای کلیدی و ویژگیهای خاص زنانهشان، از جایگاه ریشهای و تأثیرگذاری در خانواده برخوردارند؛ ویژگیهایی چون: قوای معنوی و تأثیرگذاری، عفت، حیا، صبر و… بر پایهی این ویژگیها، به بررسی نقشهایی که زن مسلمان میتواند در کانون خانواده ایفا نماید، میپردازیم.
زن در بُعد خانوادگی، دارای نقشها و کارکردهای گوناگونی است. یک خانوادهی کامل از سه رکن پدر، مادر و فرزند تشکیل یافته است. بنابراین زن در خانواده میتواند دارای این چهار نقش باشد: نقش دختری، نقش خواهری، نقش همسری و نقش مادری.
زن در نقش دختری
در ساختار تربیتی اسلام، هویتبخشی به شخصیت دختر متفاوت با پسر است. در زمینهی علاقه به مذهب، اخلاق و رعایت دستورات الهی، دختران موفقترند. در واقع، تربیت مذهبی در دختران نافذتر است.(۶) بنابراین دختران از نظر امور عاطفی و تربیتی باید بیشتر مورد توجه قرار گیرند؛ چرا که عامل انتقال معنویات، خلقیات و روحیات به سبب آنهاست. بر همین اساس، پیامبر اکرم (ص) میفرماید: «پدر و مادری که دختری داشته باشند، پس به او آداب بیاموزند و تربیت و ادب او را نیکو گردانند و نیز به او دانش بیاموزند و علم و دانش او را نیکو سازند و از نعمتهایی که خدا بر آنان فرو باریده بهوفور در اختیار او قرار دهند، آن دختر مانع از آتش و عذاب الهی برای آنان خواهد شد.»(۷)
در کنار همهی ویژگیهای یک زن در جایگاه «دختری»، باید وظایفی که هر فردی، اعم از زن و مرد، نسبت به پدر و مادر خود دارد، نیز مورد توجه قرار گیرد؛ چرا که این امر، در اسلام بسیار مورد تأکید قرار گرفته و رعایت شأن و منزلت و حقوق والدین و ادای حق آنها به انسانها بسیار سفارش شده است.
زن در نقش خواهری
یکی از بانوان نمونهی قرآنی که در نقش خواهری بسیار تأثیرگذار بود، خواهر حضرت موسی (ع) است. وی یکی از افراد تأثیرگذار در زندگی این پیامبر بزرگوار بود و با درایت و زیرکی توانست نقشی سازنده در هدایت زندگی حضرت موسی (ع) به سمتی که خواست خداوند بود، ایفا کرد.(۸)
نمونه والای دیگری از «خواهری کردن»، در زندگی و شخصیت حضرت زینب (س) تجلی یافت. زینب (س) از ارکان مهم کاروان امام حسین (ع) در کربلا بود و در سرپرستی و ادارهی کاروانیان سهمی مهم بهعهده داشت. او در تمام حرکتها و صحنههای غمانگیز و با شکوهی که در این مسیر بروز کرد، حضور داشت و در تمام سختیها، رنجها و مصیبتها خود را با برادرش حسین (ع) سهیم و شریک میدانست و برای او یاوری همراه، همدل و غمخوار بود.
زینب کبری (س) هم مانند مادرش فاطمهی زهرا (س) وقتی احساس کرد مسئولیت بزرگ جهاد در راه دین و مبارزه با بیدینان به دوشش آمده است و در این راه باید از مال و شوهر و فرزند بگذرد؛ حتی اگر لازم شود از دادن جان نیز دریغ نکند، با کمال شهامت و فداکاری از خانه و شوهر و زندگی دست کشید و فرزندان خود را نیز برای مقابله با دشمنان اسلام به همراه برد و در همهجا، یاری مهربان و دلسوز برای برادرش (ولی زمانش) بود.
الگوی دیگری از «خواهری» را میتوان در شخصیت حضرت معصومه (س) یافت. امام رضا (ع) خواهران زیادی داشت، ولی در میان همهی آنها، حضرت معصومه (س) با ابعادی متفاوت، سفری را در پیش گرفت که همان ویژگی سفر حضرت زینب (س) را دربرداشت. در آن روزگار، که ظلم و خفقان دستگاه بنیعباس در همهجا سایه افکنده بود، حضرت فاطمه معصومه (س) با تأسی به عمهی بزرگوارش حضرت زینب (س) در مقابل تهدید و فشارهای حکومت علیه خاندان عصمت (ع)، علاوه بر فعالیتهای علمی و روایی و بیان احادیث دربارهی غدیرخم، ولایت و امامت، در حرکتی سیاسی اجتماعی همراه برادران خویش به عرصهی مبارزه وارد شد و «هجرت» را بهعنوان عامل اعتراض به وضعیت موجود برگزید.»(۹)
نمونهی برجستهی دیگری از نقش خواهری، که در تاریخ اسلام میدرخشد، خواهر امام هادی (ع) است. «حکیمه خاتون» از جانب برادرشان مأموریت راهنمایی و تربیت «نرجس خاتون» مادر امام زمان (عج) را به عهده داشتند. وی تنها فردی از خاندان امام هادی (ع) بود که توفیق و شایستگی تعلیم دادن نرجس خاتون را داشت. شخصیتی که بتواند همسر امام و مادر عصارهی خلقت شود و این نشانگر تبحر و توانایی این بانوی فرزانه در شناخت دین است. همچنین ایشان تنها زنی بود که در شب نیمهی شعبان در کنار بستر حضرت نرگس حضور داشت و توفیق قابلگی امام زمان را داشت.(۱۰)
زن در نقش همسری
الگوی دینی همسری آن است که همهی کارکردهای مورد انتظار از زوجیت در آن دیده شود. در این الگو مهارتهای ارتباطی اهمیت دارند. اساس ماهیت زوجیت، پیوند و ارتباط است. بنابراین هر آنچه ارتباط زن و شوهر را تعمیق کند در این الگو وجود دارد و هر آنچه به این ارتباط آسیب میرساند در آن دیده نمیشود. مهارت کلامی در این زمینه نقش مهمی دارد و گفتوگوهای زن و شوهر باید به غنیسازی فضای انس و الفت کمک کند. در این الگو، زن و شوهر لباس یکدیگرند. این استعار به عیبپوشی و کمک به یکدیگر در رفع نیازهای غریزی و جنسی بازمیگردد.(۱۳)
قدردانی، محبت و تمکین، سه اصل اخلاقیعلمی مهماند که در الگوی همسری، بهویژه از سوی زنان، در تحکیم رابطهی زوجیت مؤثرند. این سه اصل هم در سطح گفتار و هم در سطح کردار باید دیده شود تا تأثیری دوچندان داشته باشد.
در کنار آگاهی از وظایف حقوقی، عملکرد نیکوی اخلاقی بهترین نوع رفتار همسری است. این مسئله موجب میشود که امور خانواده و زوجیت بیشتر بر مبنای توافق و رضایت دو طرف پیش رود تا مرزبندیهای حقوقی. اصل حسن معاشرت و معاضدت، اصل عامی است که به حکم قرآن همهی این رفتار را پوشش میدهد.(۱۴)
ادامه دارد…
پی نوشت ها :
۱- خامنهای، سیدعلی، زن و بازیابی هویت حقیقی، انتشارات انقلاب اسلامی، ۱۳۹۰، ص ۱۶۲٫
۲- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمهی سید محمد باقر موسوی همدانی، جلد ۱۶، ۱۳۶۳٫
۳- همان.
۴- طبرسی، حسن بن فضل، مکارمالاخلاق، نشر رضی، قم، ۱۴۱۲ ق، ص ۱۱۵٫
۵- همان، ص ۱۱۶٫
۶- قائمی، علی، دنیای بلوغ، سازمان ملی جوانان، تهران، ۱۳۸۰، ص ۸۹٫
۷- الهندی، علاءالدین، کنز العمال، بیروت، مؤسسهی الرساله، ۱۴۱۳ ق، ص ۴۵۱۹۳٫
۸- سورهی قصص، آیات ۱۱ و ۱۲٫
۹- نیکوبرش، فرزانه، هجرت کریمه: بررسی دوران امام رضا (ع) و علل هجرت حضرت معصومه (س)، قم، فجر ولایت، ۱۳۸۱، ص ۹۲٫
۱۰- شاکری، صدیقه، زندگانی حکیمه خاتون، مجلهی انتظار موعود، شمارهی ۲۲٫
۱۱- مجلسی، محمدباقر بن محمد تقی، بحارالانوار، بیروت، مؤسسهی الوفاء، چاپ سوم، ۱۴۰۳ ق، ص ۵۹۷٫
۱۲- حر عاملی، محمد حسن، وسائلالشیعه، قم، مؤسسهی آلالبیت، چاپ اول، ۱۳۶۶، ص ۲۵٫۱
۱۳- سورهی مبارکهی بقره، آیهی ۱۸۷٫
۱۴- علاسوند، همان، ص ۹۴٫
منبع: برهان