خوش گفتاری در قرآن کریم (بخش اول)

خوش گفتاری زمینه ساز یک ارتباط سالم و باثبات است. 
 

     قرآن سرچشمه تمام معارف ونیازهای بشر ومعجزه جاوید خاتم الانبیاء است. برای تمام اعصار وتمام نسل ها شفا و درمان است. کتابى که هدف نزول خود را هدایت بشر و راهنمایى او براى خروج از تاریکى‏ها به سوى نور بیان کرده است.
 
پس بهترین دستور العمل زندگی درآیات حق یافت می شود ،همه ی انسانها در زندگی خود ودر تعامل با دیگران ناگزیر به استفاده از ابزار کلامی همچون زبان هستند. برای همین این موضوع از اهمیت خاصی برخوردار است وقرآن نیز سخنان ویژه ای در این زمینه دارد زیرا عملکرد فرد در این زمینه تا ثیر مثبت یا منفی در زندگی شخصی واجتماعی او دارد، پس به دلیل قابلیت های اجتماعی خاصی که زبان به زندگی انسان می بخشد، هنجارها و آداب اجتماعی خاصی برای آن وضع شده است یکی از مهمترین آنها آداب معاشرت وارتباط بادیگران، از طریق سخن گفتن با آنهاست.
 
قرآن کریم در آیات بسیاری آداب سخن گفتن را به ما یادآور می شود.از جمله حیا ،وقار،زیبایی وصراحت در کلام را بیان کرده و بر آن تاکید دارد و آدابی را پیش پای مسلمانان بلکه همه ی مردم دنیا میگذارد. در این مجال کوتاه به گوشه ای از اداب سخن گفتن وخوش گفتاری از منظر قرآن می پردازیم.
 

    خداوند متعال نعمت‌های زیادی را به بندگان ارزانی داشته که هر کدام کارایی خاصی دارند وانسان را برای داشتن زندگی خوب وشایسته همراهی می کنند، پس همراهی هر کدام از آنها شکر مخصوص به خود را می طلبد؛ چرا که علاوه بر شکر زبانی هر نعمتی سزاوار شکر عملی هم هست، که عبارت‌ است از استفاده کردن از آن  نعمت در جایی که شایسته وبایسته بوده ودین مبین اسلام به نحو کامل به آنها اشاره کرده است.
 
یکی از این نعمت ها که خداوند در قرآن کریم به آن اشاره کرده، نعمت زبان است: «أَ لَمْ نَجْعَلْ لَهُ عَینَینِ. وَ لِسانًا وَ شَفَتَینِ؛ آیا دو چشمش نداده‌ایم؟ و زبانی و دو لب.»[۱]
 
   زبان حجم کوچکی نسبت به سایر اعضای بدن دارد، اما کارایی بسیار زیادی دارد مثلا با خوش زبانی می توان زندگی فردی سالم بدور از دغدغه و فکر، زندگی خانوادگی وزناشویی آرام وسالم ،زندگی اجتماعی همراه با آرامش و سلامت روان  وحیات سیاسی مقتدرانه داشت. فرد خوش گفتار در هر پست ومقامی که باشد مسلما، جایگاه اجتماعی شایسته تری نسبت به دیگران خواهد داشت وهمه از همنشینی با او لذت میبرند واصلا طبع انسانی اینگونه می پسندد وجذب اینگونه افراد می شود.
 
در فرهنگ قرآن کریم سخن گفتن، همچون دیگر کارها، ادب خاص خود را مى‏طلبد وباید این نکته را مد نظر داشت که کلام قرآن وعمل به آن مختصّ  گروهى خاص نمى‏باشد بلکه عمومیت داشته و لازم است در رابطه با تمامى انسان‏ها اعم از مرد و زن، مؤمن و کافر، بزرگسال و خردسال دانا و نادان به اجرا در آید.
 
   در قرآن کریم براى هر گفت و شنودى مثلا با پدر ومادر، مسلمانان با یکدیگروبا کفار،نوع و شیوه‏اى خاص از گفتار توصیه شده مانند: قول حسن، قول معروف، قول کریم.مثلا دراین آیه توصیه به سخن پاکیزه گفتن شده:«وَ هُدُوا إِلَى الطَّیِّبِ مِنَ الْقَوْلِ وَ هُدُوا إِلى‏ صِراطِ الْحَمیدِ؛ و بسوى سخنان پاکیزه هدایت مى‏شوند، و به راه خداوند شایسته ستایش، راهنمایى مى‏ گردند.»[۲]
 
    علامه طباطبایی در تفسیراین آیه می فرماید:«قول طیب» کلامى است که در آن خبائث نباشد. و«کلام خبیث» به معناى کلامى است که یکى از اقسام باطل در آن باشد مثلا می تواند ناسزا، تهمت، بدگویی وهر سخن نسنجیده ای باشد که پروردگار هستی آن را از مومن نپسندد.[۳]
 

خداوند در سوره ی مبارکه بقره در ضمن آیه ی ۸۳ توصیه می کند که«وَ قُولُواْ لِلنَّاسِ حُسْنًا …؛ با مردم با خوش زبانى سخن گویید.»
 
    شیخ طبرسی در مجمع البیان در تفسیر آیه می گوید: «جابر از امام باقر(علیه السلام) در تفسیر این جمله نقل کرده که منظور این است :  بگوئید به مردم بهترین چیزى را که دوست دارید به شما گفته شود زیرا که خداوند مبغوض می دارد کسى را که ناسزا می گوید و نفرین می کند و بر مردم مسلمان طعن میزند و از ناسزا گفتن و شنیدن باک ندارد و در سؤال لجاجت و ستیزه می کند و دوست می دارد کسى را که بردبار و با عفت و پارسا بوده باشد.[۴]
 
اگرچه افراد شرایط احسان کردن، که در همین آیه به آن اشاره شده از جمله احسان به پدر ومادر وفقر او…را نداشته باشد، اما خوش زبانی خرجی ندارد وبا همه مى‏توان خوب سخن گفت. «قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْناً».اگر انسان خودش را میزان قرار دهد وآنچه را برای خود می پسندد برای خلق هم بپسندد به درستی ،صاحب کلام حسن  ونیکو گشته ست.[۵] همچنین در آیه ۴۴سوره ی مبارکه اسرا نیز با تعبیر دیگری به این موضوع اشاره می کند:«فَقُل لَّهُمْ قَوْلًا مَّیْسُورًا؛ با گفتار نرم و آمیخته با لطف با آنها سخن بگو!»
 
   «میسور» از ماده «یسر» به معنى راحت و آسان است، و در اینجا مفهوم وسیعى دارد که هر گونه سخن نیک و برخورد توأم با احترام و محبت را شامل مى‏شود.واین نکته ی زیبا در این غالب آمده که اگر نتوانستیم نیاز نیازمندی را برطرف کنیم لااقل از کلام مودبانه وشایسته در برابر او استفاده کنیم وعزت وشخصیت او را حفظ کنیم.[۶]
 
با توجه به توصیه های دینی وبا دقت درسیره وزندگی پیامبر گرامی اسلام و امامان ،به این نکته پی میبریم که ایشان در برابر دشمنانشان هم،کلام نیکو،متین وعقلانی داشتند، زیرا شیطان در کمین نشسته است تا هر چه بیشتر فتنه و فساد در روابط ایجاد می کند و قلب ها را از هم دور نگاه دارد و میان آنان کدروت و دشمنی ایجاد کند؛ چرا که کلام زشت و اهانت آمیز، بهترین وسیله و دستاویز برای مکر شیطان است.
«وَ قُل لِّعِبَادِى یَقُولُواْ الَّتىِ هِىَ أَحْسَنُ  إِنَّ الشَّیْطَنَ یَنزَغُ بَیْنهَمْ؛ به بندگانم بگو: «سخنى بگویند که بهترین باشد! چرا که (شیطان بوسیله سخنان ناموزون)، میان آنها فتنه و فساد مى ‏کند».[۷] مقصود از جمله «الَّتِی هِی أَحْسَنُ» کلماتی است که، مشتمل بر ادب، خالی از خشونت و ناسزا و در یک کلام، نیکوترین باشند.[۸]
 
دراین آیه خداوند به مومنان امر می کند که بهترین کلام را بر زبان بیاورند چراکه ابلیس به کمین نشسته و به دنبال ایجاد دشمنی بین انسان هاست وبهترین وسیله برای ایجاد کینه ودشمنی، کلمات نازیباست که ممکنست بین افراد ایجاد دشمنی کند.

ادامه دارد…