فرهنگ عذر خواهی و عذر پذیری

زن و شوهر بخاطر مراوده های زیادی که با هم دارند، بعضی از حریم ها را می شکنند و از این عملکرد خودشان، معذرت خواهی هم نمی‌کنند و زمینه بسیاری از اختلاف را دامن می‌زنند.
 

کمتر کسی را می‌توانیم پیدا کنیم که در زندگی مشترک یا اجتماعی خودش اشتباه نکرده باشد و مسیر را به درستی طی کرده باشد. انسان بخاطر ممکن الخطا بودن، احتمال اینکه خطا یا ا‌تباه کند وجود دارد و جای هیچ ملامتی نیست. اما خوب است انسان بعد از انجام دادن کار های زشت و ناپسند در مقابل دیگران یا خانواده خودش، از آنها عذرخواهی کند و بسیار نیکوتر است که آنها هم عذر پذیر باشند و عذر این فرد را بپذیرند. امام علی (علیه‌ السلام) می‌فرماید :اعقلُ الناسِ اعذرُهُم لِلنّاس. خردمندترین مردم کسی است که عذر دیگران بیشتر پذیرد.[۱]

نکته: اینکه آدمی کاری کند که ناچار شود عذرخواهی کند، خود یک نقص است. تا جای که ممکن است نباید دست به کاری بزند که ناچار به عذرخواهی شود. 
 

ابن منظور در لسان العرب می‌نویسد: عذر دلیل و حجتی است که بدان پوزش و عذر خواسته می‌شود و جمع آن اعذار است. گفته می‌شود فلانی معذرت‌خواهی کرد از دینی که بر گردن دارد… عذر هر چیزی است که به عنوان پوزش‌خواهی به کار گرفته می‌شود. معذرت اسم مصدر است و نتیجه عذرخواهی است.[۲] عذر در زبان فارسی به معنای پوزش و در اصطلاح، به دلیل و بهانه آوردن برای سرپیچی از امری، یا توجیه خطا و گناه خود[۳] و اظهار اصلاح و توجیه نسبت به خطایا امر ناخوشایندی است که از انسان صادر شده به‌ گونه‌ای که قبح و کراهت از آن برداشته شود.[۴] 
 

ما انسان ها همیشه خودمان را برتر و والاتر از دیگران می‌پنداریم و به خودمان تلقین می کنیم که ما برتر هستیم در حالی که این دیدگاه باعث غرور و تکبر می‌شود و با این اندیشه، نه عذر خواهی بوجود می‌آید و نه عذر پذیری. باید این تفکر را داشته باشیم که همه انسانها ممکن است اشتباه کنند، اگر انسان بپذیرد که خود و دیگران دارای معایبی هستند که هر از گاهی با یک تنش و اختلال ولو کوچک ممکن است این عیب آشکار ‌شود، عذرخواهی کردن به خاطر آن سخت نخواهد بود. 
 

معمولا انسانها قدر داشته های خودشان را کمتر می‌دانند و از وجود آنها بهره مند نمی‌شوند یکی از داشته های که با رفتارهای خودمان به او آن آسیب وارد می کنیم و روح او را خدشه دار می کنیم (همسر یا شوهر) است. زن و شوهر بخاطر مراوده های زیادی که با هم دارند، بعضی از حریم ها را می شکنند و از این عملکرد خودشان، معذرت خواهی هم نمی‌کنند و زمینه بسیاری از اختلاف را دامن می‌زنند. اگر زن و شوهر از رفتار های زشتی که نسبت به هم انجام دادن عذرخواهی کنند، زندگی آنها طبق روال عادی پیش خواهد رفت و دارای آرامش می‌شوند. هم زن و هم شوهر باید عذرپذیر باشند چون با این کار برای آرامش زندگی آنها خوب است. امام علی (علیه‌السلام) فرمودند :بدترین مردم کسی است که عذر نپذیرد و از گناه نگذرد. [۵] 
 

رفع رنجش و آزرده خاطری طرف مقابل، خاتمه یافتن منازعه و کشمکش، جلوگیری از برخی فجایع و پیش آمدهای بزرگ در آینده، افزایش سطح اعتماد بین فردی و اجتماعی، برخورداری از احساس عزت نفس و آرامش، بازسازی روابط ویران شده، از بین بردن نگران و تنش در جامعه، تحکیم و تلطیف روابط اجتماعی و خانوادگی، حفظ حرمت اشخاص و خود فرد عذرخواهی کننده تخلیه نفس از غرور و تکبر، تقویت روحیه گذشت و ایثار در جامعه.

امام حسین (علیه السّلام ) فرمودند : چنانچه با گوش خود بشنوم که شخصى مرا دشنام می‌دهد و سپس معذرت خواهى او را بفهمم، از او می‌ پذیرم و گذشت می‌‌نمایم، چون که پدرم امیرالمومنین علی (علیه‌السلام ) از جدم رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم ) روایت نمود: کسى که پوزش و عذرخواهى دیگران را نپذیرد، بر حوض کوثر وارد نخواهد شد. [۶]  واقعا جای افتخار است که ما پیروی این خاندان هستیم. ائمه معصومین برای تک تک کارهای ما یک روش و متد برای ما بیان کردند و هدف شان هم سعادت ماست. 

اسلام بر این نکته تأکید دارد که برای اینکه خودتان نیز مورد رحمت قرار گیرید، نسبت به دیگران رحمت داشته باشید. براساس این اصل کسی که عذر دیگری را می‌پذیرد خودش در شرایط مشابه نیز عذرش پذیرفته می‌شود. کسی که عذر دیگران را نمی‌پذیرد باید بداند خداوند نیز عذرش را نخواهد پذیرفت؛ زیرا کاری که عوض دارد گله ندارد. از همین‌ رو گفته شده است: ارحم ترحم؛ رحم کن تا به تو هم رحم کنند. پس آدمی همانگونه که انتظار دارد تا خداوند عذر او را بپذیرد، باید خود عذر پذیر دیگران باشد. در این باره امیرالمؤمنین (علیه السلام) در نهج البلاغه می فرمایند: «احمل نفسک من اخیک … عند جرمه علی العذر حتی کأنّک له عبد و کأنّه ذو نعمه علیک: اگر برادرت گناهی کرد، عذرش را بپذیر. چنانکه گویی تو غلام او هستی و او ولی نعمت توست.» و جالب تر فرمایش امام صادق (علیه السلام) است که: «عذر برادرت را بپذیر و اگر عذری نداشت، خود برای او عذری بتراش.»[۷]

پی نوشت :
[۱] غرر الحکم ، صفحه ۵۲٫
[۲] لسان‌العرب، جلد ۴، صفحه ۵۴۵، ذیل واژه عذر
[۳] فرهنگ بزرگ سخن، جلد ۵، صفحه ۴۹۸۷ 
[۴] التحقیق، جلد ۸، صفحه ۷۰، «عذر»
[۵] غررالحکم ، صفحه ۶۹۵٫
[۶] إحقاق الحقّ، جلد ۱۱، صفحه ۴۳۱٫ 
[۷] بحارالانوار، مرحوم مجلسی، جلد ۱۰، صفحه ۱۰۰٫