نقش توکل به خدا در کنترل و کاهش استرس
نقش توکل به خدا در کنترل و کاهش استرس
با توجه به فراگیر شدن استرس در جامعه، راهکار توکل چه نقشی در کاهش و کنترل استرس در افراد دارد؟ برای کسب اطلاعات بیشتر، مطالعه این نوشتار را از دست ندهید.
نقش توکل به خدا در کنترل و کاهش استرس
توکل سبب سلامت روانی فرد خواهد بود.
چکیده: با توجه به فراگیر شدن استرس در جامعه، راهکار توکل چه نقشی در کاهش و کنترل استرس در افراد دارد؟ برای کسب اطلاعات بیشتر، مطالعه این نوشتار را از دست ندهید.
تعداد کلمات ۹۴۱ کلمه / تخمین زمان مطالعه: ۵ دقیقه
حسین ابراهیمی تهرانی
مقدمه
استرس یعنی هر وضعیتی که منجر به تغییراتی در محیط بیرونی یا درونی فرد منجر شده و او ناچار باشد برای بازگشت به حالت تعادل پیشین خود انرژی صرف کند.
با توجه به اثرات مخرب استرس در عملکرد انسان ها و شناخته شدن ابعاد ضرر آن در طی زمان، ضرورت رفتارهای مقابله ای برای کنترل و کاهش این حالت بسیار ضروری به نظر می رسد.
در دین اسلام راهکارهای متعددی برای مقابله با استرس و مبتلا نشدن به فشارهای روانی گنجانده شده است که یکی از مهم ترین و موثرترین آن ها، توکل بر خداوند است.
با توجه به اثرات مخرب استرس در عملکرد انسان ها و شناخته شدن ابعاد ضرر آن در طی زمان، ضرورت رفتارهای مقابله ای برای کنترل و کاهش این حالت بسیار ضروری به نظر می رسد.
در دین اسلام راهکارهای متعددی برای مقابله با استرس و مبتلا نشدن به فشارهای روانی گنجانده شده است که یکی از مهم ترین و موثرترین آن ها، توکل بر خداوند است.
توکل چیست؟
توکل عبارتست از اعتماد و اطمینان قلبی بنده در جمیع امور خود به خدا و حواله کردن همه کارهای خود به او و تکیه بر حول و قوه الهی نمودن[۱].
حقیقت توکل در انسان زمانی ظاهر می شود که حول و قوه ای در جهان را غیر از خدا موثر نداند و همه کارهایی که در جهان صادر می شود را از جانب خدا دانسته و معتقد باشد که در سرنوشت او، آنچه به نفع و صلاح اوست، خداوند برایش مقدر می نماید.
حقیقت توکل در انسان زمانی ظاهر می شود که حول و قوه ای در جهان را غیر از خدا موثر نداند و همه کارهایی که در جهان صادر می شود را از جانب خدا دانسته و معتقد باشد که در سرنوشت او، آنچه به نفع و صلاح اوست، خداوند برایش مقدر می نماید.
مراتب توکل
ملا احمد نراقی در کتاب معراج السعاده مراتب زیر را برای توکل نقل می نماید:
- ضعیف ترین درجات توکل این است انسان اعتمادش به خدا مانند اعتماد وکیل در دعاوی باشد. در این مرتبه، عمده نظر به حل شدن کار است
- حالت متوسط این است که غیر خدا را نشناسد و به جز او به کسی پناه نبرد. مانند وابستگی طفل به مادرش.
- عالی ترین درجه توکل حالتی است که فرد، خود را صد درصد وابسته به خدا می بیند. مانند میت در نزد غسال[۲].
اثرات مثبت توکل
آرامش: اتکا نمودن به قادر مطلق در جهان و سپردن امور خویش به او و اطمینان به اینکه بهترین سرنوشتی که برای شخص نیاز باشد را برایش مقدر خواهد کرد، سبب می شود تا در آرامش، به وظیفه خود مشغول باشد.
شهامت: از امام صادق علیهالسلام در مورد نهایت توکل و عالی ترین مرتبه آن سوال شد. ایشان فرمودند: «(عالی ترین مرتبه توکل آن است که) جز خدا از کسی نترسی»[۳].
امید: چنین شخصی؛ در صورتی که با سختی و شکست در دنیا مواجه شود، ناامید نشده و ایمان دارد که این مشقات در جهت رشد و صلاح او واقع شده است.
اراده: توکل سبب می شود تا سختی ها نتوانند بر تصمیم فرد اثر منفی گذاشته و با اطمینان و تکیه بر خدا، دست از تلاش برنداشته و به کار خود ادامه دهد.
دوری از شیطان: قرآن کریم می فرماید: «إِنَّهُ لَیْسَ لَهُ سُلْطانٌ عَلَى الَّذینَ آمَنُوا وَ عَلى رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُون»[۴] شیطان بر کسانی که ایمان دارند و به پروردگارشان توکل می کنند تسلطی ندارد. بلکه تسلط شیطان بر کسانی است که شیطان را به سرپرستی خود برگزیده اند و نسبت به خداوند شرک می ورزند.
سلامت روان: مطالعات نشان می دهد که ۲۰ تا ۶۰ درصد متغیرهای سلامت روانی افراد توسط باورهای مذهبی تبیین می شود.
مثبت اندیشی: یکی از مهمترین اثرات توکل در افراد، نگاه مثبت به زندگی و جهان است که بالطبع این امر سبب روحیه نشاط و انرژی روانی فرد خواهد شد.
شهامت: از امام صادق علیهالسلام در مورد نهایت توکل و عالی ترین مرتبه آن سوال شد. ایشان فرمودند: «(عالی ترین مرتبه توکل آن است که) جز خدا از کسی نترسی»[۳].
امید: چنین شخصی؛ در صورتی که با سختی و شکست در دنیا مواجه شود، ناامید نشده و ایمان دارد که این مشقات در جهت رشد و صلاح او واقع شده است.
اراده: توکل سبب می شود تا سختی ها نتوانند بر تصمیم فرد اثر منفی گذاشته و با اطمینان و تکیه بر خدا، دست از تلاش برنداشته و به کار خود ادامه دهد.
دوری از شیطان: قرآن کریم می فرماید: «إِنَّهُ لَیْسَ لَهُ سُلْطانٌ عَلَى الَّذینَ آمَنُوا وَ عَلى رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُون»[۴] شیطان بر کسانی که ایمان دارند و به پروردگارشان توکل می کنند تسلطی ندارد. بلکه تسلط شیطان بر کسانی است که شیطان را به سرپرستی خود برگزیده اند و نسبت به خداوند شرک می ورزند.
سلامت روان: مطالعات نشان می دهد که ۲۰ تا ۶۰ درصد متغیرهای سلامت روانی افراد توسط باورهای مذهبی تبیین می شود.
مثبت اندیشی: یکی از مهمترین اثرات توکل در افراد، نگاه مثبت به زندگی و جهان است که بالطبع این امر سبب روحیه نشاط و انرژی روانی فرد خواهد شد.
مکانیزم اثر توکل در کنترل استرس
وقتی که انسان در موقعیت استرس زا قرار میگیرد، در صورتی که محیط را تهدیدزا تصور کند، مطمئنا دچار تنش و استرس شده و بدن او به حالتی تدافعی جهت مقابله با محیط استرس زا عکس العمل نشان می دهد..
انسانی که از خصیصه توکل برخوردار است، هیچ موقعیتی را تهدید زا نمی پندارد. زیرا چنین شخصی:
انسانی که از خصیصه توکل برخوردار است، هیچ موقعیتی را تهدید زا نمی پندارد. زیرا چنین شخصی:
- موثر اصلی در عالم را خداوند می داند و معتقد است که اگر خدا نخواهد، حتی آتش نیز به حضرت ابراهیم علیه السلام نمی تواند گزندی وارد کند.
- همه کارهایی را که در جهان انجام می شود را از جانب خدا می داند. لذا عامل اصلی آنچه در جهان واقع می شود را خدای متعال دانسته و لذا به آنچه بدو رسیده عشق می ورزد. زیرا او معتقد است “هر آنچه از دوست رسد نیکوست”.
- و بالاخره اینکه این فرد معتقد است که خدای متعال، آنچه که به صلاح او بوده؛ برایش مقدر می نماید. یعنی اگر سختی و ناملایماتی نیز شامل او شود، وی آن را در جهت پیشرفت معنوی و رشد خود قلمداد می کند و آن را بد مطلق تلقی نمی کند.
بنابراین چنین شخصی از سلامت روانی خوبی برخوردار بوده و هیچ موقعیتی نمی تواند او را مرعوب خویش سازد.
نتیجه گیری
قرار گرفتن در مسیر بندگی خداوند در ابعاد مختلفی سبب رشد و کمال انسان خواهد بود. برای تقویت صفت توکل در انسان، باید بر این فضیلت اخلاقی تمرکز و مداومت داشت و متذکر خدا بود.
همانطور که امام صادق علیهالسلام در مورد نهادینه شدن صفت صبر فرمودند: «اذا لم تکن حلیما فتحلم»[۵] اگر بردبار نیستی پس خود را به بردباری وادار کن. دیگر صفات اخلاقی نیز اینگونه است که با تمرین و ممارست، در فرد به صورت ملکات نفسانی واقع خواهد شد.
همانطور که امام صادق علیهالسلام در مورد نهادینه شدن صفت صبر فرمودند: «اذا لم تکن حلیما فتحلم»[۵] اگر بردبار نیستی پس خود را به بردباری وادار کن. دیگر صفات اخلاقی نیز اینگونه است که با تمرین و ممارست، در فرد به صورت ملکات نفسانی واقع خواهد شد.
پی نوشت
[۱] ملا احمد نراقی، معراج السعاده، قم: هجرت، ۱۳۸۱، ص ۷۵۸٫
[۲] همان.
[۳] محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج ۷۱، بیروت: دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق، ص ۱۴۳٫
[۴] سوره نحل، آیه ۹۹٫
[۵] محمدباقر مجلسی، ترجمه جلد ۶۷ و ۶۸ بحارالانوار، ابوالحسن موسوی همدانی، ج۲، تهران: کتابخانه مسجد ولی عصر(عج)، ۱۳۶۴، ص ۳۸۹٫
منابع
قرآن کریم
نراقی، ملا احمد، معراج السعاده، قم: هجرت، ۱۳۸۱٫
مجلسی، محمدباقر، ترجمه جلد ۶۷ و ۶۸ بحارالانوار، ابوالحسن موسوی همدانی، ج۲، تهران: کتابخانه مسجد ولی عصر(عج)، ۱۳۶۴٫
مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج ۷۱، بیروت: دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
بیشتر بخوانید
نقش مقام رضا و تسلیم در کاهش استرس
نقش صبر در کاهش استرس
کاربرد تغافل و اغماض در کاهش استرس
