راستگویی و صداقت و اهمیت آن در خانواده

تعداد کلمات: ۱۱۶۶ کلمه / تخمین زمان مطالعه: ۶ دقیقه

مقدمه

اجتماعات مسلمانان نزد خدای متعال از ارزش و اهمیت بالایی برخوردار است. بر همین اساس، خداوند متعال دستورات بسیاری را برای نظم اجتماعی مسلمانان، بهبود و صمیمت ارتباطات و دوری از جدایی و تفرقه صادر نموده است.
یکی از مهمترین اجتماعات مسلمانان که پایه و اساس و هسته  مرکزی یک جامعه محسوب می شود، خانواده است. عوامل بسیاری بر استواری روابط این مجموعه تاثیر گذار است که از مهمترین آن، برخورداری اعضای خانواده از راستگویی و صداقت می باشد.
وجود این ویژگی در بین اعضای خانواده سبب استحکام پیوندهای بین آنان می شود و بالعکس؛ گاه وجود یک دروغ، می تواند مشکلات پیچیده ای را در یک خانواده ایجاد کند.

اهمیت راستگویی و صداقت

راستگویی و صداقت مهمترین ثمره ایمان و اعتقاد به خدای متعال است. لذا خداوند هر کجا که در قرآن از پیامبران الهی یاد می کند، بلافاصله ویژگی راستگویی آنان را برجسته و مورد ستایش قرار می دهد: «واذکر فی الکتاب ادریس انه کان صدیقا نبیا»[۱] «و الذکر فی الکتاب اسماعیل انه کان صادق الوعد»[۲] «واذکر فی الکتاب ابراهیم انه کان صدیقا نبیا»[۳] «و جعلنا لهم لسان صدق علیا»[۴]. این آیات و آیاتی دیگر همه نشانه ای از اهمیت راستگویی و صداقت در پیشرفت معنوی افراد و رسیدن به مقامات والای بندگی همانند پیامبری می باشد. لذا امام صادق علیه­السلام فرمودند: «ان الله عزوجل لم یبعث نبیا الا بصدق الحدیث و اداء الامانه الی البَر و الفاجر»[۵] خداوند کسی را مبعوث به رسالت نفرمود مگر اینکه راستگو و امین بوده است.
راستگویی را نه تنها می توان ثمره اسلام و ایمان به خدای متعال دانست، بلکه باید آن را لازمه ایمان برشمرد. چنانچه امام علی علیه السلام فرمودند: «ألصّدق‏ عماد الإسلام و دعامه الإیمان‏»[۶] راستی، ستون اسلام و پشتوانه ایمان است. همچنین فرمودند: «الایمان ان توثر الصدق حیث یضرُک علی الکذب حیث ینفعک» ایمان آن است که راستی را، اگرچه به زیانت باشد بر دروغ، اگرچه به سودت باشد، ترجیح دهی.

آثار راستگویی بر خانواده

۱- اعتماد: یکی از مهمترین عواملی که نقش بسزایی در استحکام گروه دارد، وجود اعتماد و اطمینان اعضای گروه نسبت به یکدیگر است. می دانیم که بسیاری از پیشرفت های مهم در اثر کارهای گروهی به ثمر نشسته است. اعضای یک خانواده در صورت اعتماد و اطمینان به یکدیگر، می توانند در بسیاری از مشکلات در کنار هم بوده و بر سختی ها فائق شوند. اما در اثر دروغگویی و یا خیانت حتی یک عضو، بنیان خانواده سست شده و جمع صمیمی از هم گسسته می گردد.
۲- ارزشمندی: ارزش یک عضو خانواده به مقدار اعتباری است که دیگر اعضای خانواده برای او قائل هستند و این اعتبار، مرهون عملکرد و سابقه وی در بین اعضای خانواده است. اگر یک عضو، با سابقه دروغگویی و عدم صداقت در میان اعضای خانواده شناخته شود، دیگر اعتباری نداشته و برای او کسی ارزش قائل نیست.
۳- عزت نفس: ثمره راستگویی، احترام و ارزشمندی فرد در خانواده و نهایتا تقویت عزت نفس او است و بالعکس، ثمره دروغگویی بی ارزش بودن نزد دیگران می باشد. چنین فردی تحت تاثیر بی اهمیتی و اهانت محیط، خود را بی ارزش دانسته و این امر سرآغاز روی آوردن وی به بزهکاری خواهد بود. ائمه(ع)، در مورد فردی که خود را پست و خوار و بی‌ارزش می‌شمارد به ما هشدار می‌دهند که اولاً؛ امیدی به خیر او نداشته باش[۷] و ثانیاً؛ از شر او ایمن نیستی[۸].
همچنین؛ شخصی که دروغ می گوید، در موقعیت های زیادی برای برملا نشدن دروغش به گفتن دروغی دیگر و یا کار خلافی دست می زند و همین طور این کار ادامه داشته تا اینکه در نهایت آرامش او را مختل می نماید. لذا اگر بخواهیم در یک جمله دروغگویی را تعریف کنیم، می توان گفت که دروغ، کلید تمام بدی هاست. همانطور که امام باقر علیه­السلام فرمودند: « إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ جَعَلَ‏ لِلشَّرِّ أَقْفَالًا وَ جَعَلَ مَفَاتِیحَ تِلْکَ الْأَقْفَالِ الشَّرَابَ وَ الْکَذِبُ شَرٌّ مِنَ الشَّرَاب‏»[۹] خداوند عزوجل برای بدی قفلهایی قرار داده و کلیدهای آن قفل ها را شراب قرار داده است و دروغ، بدتر از شراب است.
۴- شهامت: راستگویی سبب راحتی وجدان انسان و بالتبع، شهامت، شجاعت و جسارت شخص خواهد شد. زیرا کار نادرستی انجام نداده تا از آن هراس داشته باشد. به خلاف فرد دروغگو که مدام در ترس و هراس برملا شدن دروغش و عذاب وجدان به سر می برد. این استرس تا جایی آرامش او را مختل می کند که حتی حافظه او نیز دستخوش اختلال می شود حتما این مثل معروف را شنیده اید که دروغگو کم حافظه است!
۵- یکپارچگی شخصیت: راستگویی سبب یکپارچگی شخصیت انسان خواهد شد. در تحلیل روانشناختی، صداقت به گفتار و رفتاری گفته می شود که شخص انگیزه و قصدی مغایر با گفتار و رفتارش نداشته باشد. لذا فرد راستگو با صراحت، وضوح و با صداقت سخن می گوید. اما در مورد فرد دروغگو قضیه طوری دیگر است. هنگامی که فرد در ارتباط کلامی یا بدنی صداقت نداشته باشد، ارتباطی متعارض یا دوسطحی برقرار می‌شود؛ به‌گونه‌ای که مفاد سخن شخص چیزی است و بقیه وجود او چیزی دیگر را بیان می‌کند[۱۰]. در چنین موقعیتی، مخاطب به دریافتی که از کلام یا رفتار او دارد، پاسخ می‌دهد، ولی آن‌گاه که متوجه می شود انگیزه او امر دیگری بوده است، در پاسخ به رفتار و گفتارهای بعدی او سردرگم می‌شود؛
لذا برای سلامت روان، باید باید روابط کلامی و بدنی مثل آهنگ صدا، تماس‌های چشمی، نگاه‌ها، وضعیت بدنی افراد نسبت به هم و حرکات بدن واضح و شفاف باشد و مخاطب را دچار سردرگمی نکند. باید سخنان فرد نه تنها با حالت صورت، وضع بدن و آهنگ صدا هماهنگ باشد، بلکه روایت‌گر انگیزه و حالات ناهشیار نیز باشد. در واقع، همه ابعاد روان‌شناختی فرد اعم از عاطفی، هیجانی، رفتاری و شناختی یک مطلب را نشان دهد. چنین ارتباط صادقانه، کارآمد و بهنجاری به اعضای خانواده امکان می‌دهد که درستی، تعهد، شایستگی و خلاقیت داشته باشند؛ به کمال و بالندگی برسند و با غلبه بر مشکلات، بر کارآمدی خانواده بیفزایند[۱۱].