شبکه های اجتماعی را بهتر بشناسید(بخش چهارم)

چکیده: در شماره های گذشته، به بررسی تعریف شبکه های اجتماعی، علل موفقیت، آسیب های دینی،  فرهنگی و اجتماعی آنها پرداختیم. در این نوشتار قصد داریم به بیان آسیب های روانی این رسانه ها بپردازیم.

تعداد کلمات: ۱۱۸۸ کلمه / تخمین زمان مطالعه: ۶ دقیقه

د) آسیب های روانی

اعتیاد: واژه اعتیاد؛ معمولاً تداعی کننده اعتیاد به مواد مخدر صنعتی و سنتی است، اما با ورود رسانه های مجازی و استفاده بی رویه از آن‌ها، مطالعاتی در مورد اعتیاد به آن ها نیز صورت گرفت. تحقیقاتی که اخیراً درباره اعتیاد به اینترنت صورت گرفته اند، چندین معیار برای اعتیاد به اینترنت و بازشناسی آن برشمرده اند. سه مورد از این معیارهای مهم عبارت اند از:

1. هنگامی که شخصی سعی می کند تا از اینترنت خارج شود احساس بی قراری و بدخلقی می ­کند.
2. از اینترنت برای فرار از مشکلات و یا کاستن از احساس یاس، ناامیدی، گناه، اضطراب و یا افسردگی استفاده می‌شود.
3. در مورد میزان و وسعت استفاده خود از اینترنت، به اعضای خانواده و یا  دوستانش دروغ گفته و آن را کتمان می کند و نهایتاً، شخص باوجود هزینه بالای استفاده از اینترنت، مکرراً از آن استفاده می‌کند.

در مورد استفاده از شبکه های اجتماعی نیز همین وضعیت دیده می شود و حتی می توان ویژگی های زیر را به موارد قبل افزود:

1. تهدید کردن سلامت روحی و جسمی فرد.
2. مختل کردن ارتباط با دیگران.
3. صرف شدن منابع فراوان برای آن (مالی، بدنی، زمان و…).
4. فایده عقلائی و در خور توجه نداشتن به نسبت انرژی ای که برایش صرف می‌شود.
5. کنار گذاشتن و ترک آن برای فرد بسیار مشکل است.

افرادی چون یانگ و سایر روانشناسان معتقدند که زیاده روی در استفاده از اینترنت، می تواند برای سلامتی فکری و فیزیکی شخص خطرناک باشد.
در چین کسانی که روزانه بیش از یک ساعت در روز از اینترنت استفاده می­کنند، معتاد اینترنت محسوب می­شوند و باید به مراکز ترک اعتیاد مراجعه کنند. این در حالی است که بر اساس داده­های وزارت ورزش و جوانان، به طور میانگین جوانان کشور روزانه ۹ ساعت به گوشی­های موبایل مشغول هستند[۱].
انزوا طلبی: با ورود شبکه های اجتماعی، به افرادی برخورد می‌کنیم که در انبوه وسیع شهر و با کاستی روابط سنتی، در انزوا و فردیت بی‌سابقه‌ای به سر می‌برند. امروزه، بیشتر مردم ترجیح می‌دهند باوجود تنهایی، روابط گسترده‌ای با جهان پیرامون خود داشته باشند؛ زیرا هنگام حضور در فضای مجازی، کنترل، بازخواست و قضاوت نمی‌شوند. درنتیجه معاشرت در فضای مجازی افزایش یافته و برای کاربران دلپذیر می‌شود؛ زیرا هویت دلخواه خود را به دیگران ارائه می‌دهند و به دنبال آن، کیفیت ارتباطشان با محیط واقعی مانند جمع‌های خانوادگی‌ کاهش‌یافته و روابط چهره به چهره آن‌ها نیز با مشکل مواجه می‌شود. فضای صمیمی بین اعضا، حس پشتیبانی و حمایت از یکدیگر در خانواده را تقویت می‌کند؛ به‌طوری‌که آن‌ها خود را تنها حس نمی‌کنند. در خانواده‌ها روح جمعی حاکم می‌شود و به افزایش اعتماد، یگانگی و ارتباط با اجتماع منجر می‌شود.
افسردگی و اضطراب: انزواطلبی و گوشه گیری از یک سو و از سویی دیگر لذت نبردن از ارتباطات جهان واقعی و مسائل مربوط به آن، زمینه را برای افسردگی فرد مهیا می سازند. تحقیقات جدید در انگلستان نشان می دهد که استفاده نوجوانان از رسانه های اجتماعی و تحت تنش آنلاین بودن در ۲۴ ساعت شبانه روز، الگوی خواب را در آن ها مختل کرده و منجر به بروز مشکلات روانی مانند اضطراب و افسردگی می شوند[۲]. تنش این که فرد باید مدام به صورت آنلاین بوده تا بتواند به پست ها جواب داده و مطلبی را از دست ندهد، زمینه ساز اضطراب در او خواهد شد.
بحران هویت در نوجوانان و جوانان: تشکیل هویت عبارت است از اینکه مشخص کنید چه کسی هستید؟، برای چه جیزی ارزش قائلید؟ و تصمیم گرفته اید چه مسیری را در زندگی دنبال کنید؟[۳].
میدانیم که بهترین و زیباترین دوران زندگی افراد، دوران جوانی است و افراد باید این فرصت طلایی را غنیمت شمرده و از آن نهایت استفاده را داشته باشند. امام علی (ع) می فرمایند: «الْفُرْصَهُ تَمُرُّ مَرَّ السَّحَابِ‏ فَانْتَهِزُوا فُرَصَ الْخَیْر»[۴]فرصت‌ها مانند ابر می گذرند. پس فرصت‌های نیک را غنیمت بشمارید.
نوجوان و جوان، هرچه زودتر خود و مسیر زندگی خود را بشناسد و با انتخاب هدف و شغل آینده خود، جذب جامعه بزرگ‌سالان شود، هویت خود را پیدا کرده است. اما متأسفانه، عوامل فرصت سوزی مانند فضای مجازی و بالأخص شبکه های اجتماعی، مانعی بزرگ برای هویت یابی این نسل قلمداد می شوند. طبق پژوهشی در ایران، این فرضیه تائید گردید که استفاده از استفاده از شبکه های اجتماعی مجازی موجب بحران هویت در جوانان می‌گردند[۵].
عزت نفس: عزت‌نفس یعنی آنکه فرد، خود را باارزش بداند، ارزیابی مثبت از خود داشته باشد و درنهایت، تصویری خوب و مثبت از خود، در ذهنش نقش بسته باشد. اما در فضای مجازی، معمولاً برخی افراد با هویت واقعی خود ورود پیدا نکرده و هویتی خود ساخته و دست ساز را از خود ارائه می دهند و با آن به گفتگو و ارتباط می پردازند. این فاصله بین هویت واقعی و هویت مجازی سبب می شود تا فرد از هویت واقعی خود راضی نبوده و خود واقعی اش را ارزشمند نداند و در نهایت از عزت نفس پایینی برخوردار باشد.
عزت‌نفس، مهم‌ترین عامل بازدارنده انسان از گناهان و اعمال زشت و ناپسند بشمار می‌رود. فردی که ارزش خود را شناخته و باور دارد، خواهان تعالی و رشد فزاینده خواهد بود و به‌هیچ‌عنوان نمی‌خواهد که دامان خود را آلوده به کارهای ناشایست و دور از شأن خود کند. به همین جهت، از چنین فردی، اعمال و رفتار نیک و انسانی صادر خواهد شد. لذا امیرالمؤمنین(ع) فرمودند: «من کرمت علیه نفسه هانت علیه شهواته»[۶] هرکسی دارای نفس کریم و بزرگوار باشد(خود را ارجمند بداند)، شهواتش نزد او خوار می‌گردد. در نقطه مقابل نیز ائمه(ع)، در مورد فردی که خود را پست و خوار و بی‌ارزش می‌شمارد به ما هشدار می‌دهند که اولاً امیدی به خیر او نداشته باش[۷] و ثانیاً از شر او ایمن نیستی[۸].
آگاهی زودهنگام از مسائل جنسی: حضور نوجوانان و بعضاً کودکان در فضای مجازی سبب آگاهی های زودهنگام جنسی در آنان شده و این امر سبب مشغولیت های ذهنی، گوشه گیری، پرخاشگری، رفتارهای بزهکارانه و افت تحصیلی و پیشرفت او خواهد شد.
اختلال در حافظه و تمرکز: غوطه ور شدن در دریایی از اطلاعات که روزانه در قالب پست های مختلف برای فرد ارسال می شود که این اطلاعات عمدتاً برای فرد کارایی نداشته و همین حجم بالای اطلاعات سبب می­شود تا اطلاعات اندکی هم که برای فرد مفید است، در حافظه او باقی نماند. به گفته متخصصان، قرار گرفتن فرد در معرض انبوه اطلاعات، سبب بروز اختلال در حافظه و تمرکز وی خواهد شد.
ادامه دارد.