انواع خشم
انواع خشم
همیشه قبل از خشمگین شدن، ابتدا حس دیگری غیر از خشم را انسان تجربه می کند. شاید قبل از خشم، ترس را تجربه کنیم یا احساس کنیم به ما حمله، توهین یا ظلم شده است. بنابراین با «خشم» قدرتنمایی میکنیم تا احساسات اولیهمان را پنهان کنیم. در این نوشتار با انواع خشم آشنا می شویم.
انواع خشم
تعداد کلمات ۱۳۹۲ / تخمین زمان مطالعه ۷ دقیقه
انواع خشم
الف) خشم مثبت
خشم مناسب دارای سه ویژگی است:
الف) یک تهدید واقعی وجود داشته باشد.
ب) میزان خشم متناسب با شدّت تهدید باشد.
ج) اقدام ما کمترین آسیب را متوجّه خودمان بکند و از شدّت تهدید بکاهد (ر.ک؛ مهکام، ۱۳۸۳: ۵۵).
در فرهنگ اسلامی نیز نه تنها خشم به طور کامل تخطئه نشده، بلکه بسیاری از خشمها که تحت کنترل عقل هستند و آگاهانه اِعمال میشوند، به عنوان خشم مقدّس و مبارک معرّفی شده است. قرآن و حدیث در برخی موارد خشم را به خدا نسبت میدهند و او را به نامهایی چون «قهّار» و «جبّار» وصف مینمایند: قُلْ إِنَّمَا أَنَا مُنذِرٌ وَمَا مِنْ إِلَهٍ إِلَّا اللَّهُ الْوَاحِدُ الْقَهَّارُ: بگو: من تنها یک بیم دهنده ام و هیچ معبودى جز خداوند یگانه قهّار نیست (ص/۶۵). همچنین میفرماید: تَرَى کَثِیرًا مِّنْهُمْ یَتَوَلَّوْنَ الَّذِینَ کَفَرُواْ لَبِئْسَ مَا قَدَّمَتْ لَهُمْ أَنفُسُهُمْ أَن سَخِطَ اللّهُ عَلَیْهِمْ وَفِی الْعَذَابِ هُمْ خَالِدُونَ: بسیارى از آنها را مى بینى که کافران (و بُت پرستان) را دوست مى دارند (و با آنها طرح دوستى مىریزند). نفس (سرکش) آنها چه بد اعمالى از پیش براى (معاد) آنها فرستاد که نتیجه آن، خشم خداوند بود و در عذاب (الهى) جاودانه خواهند ماند (المائده/۸۰)؛
از آیات فوق بر میآید که خشم خدا تنها برای خود انسان و به نفع اوست و زمانی بروز میکند که انسان از مسیر اعتدال و مستقیم الهی منحرف گردد و عملی انجام دهد که با آن اهدف متعالی که خداوند برایش ترسیم نموده، مخالف باشد. خشم انسان نیز زمانی جنبه ایجابی و مقدّس مییابد که با اهداف و نیّات مقدّس و مبارک پیوند بخورد؛ خشمی که تنها برای خداوند، به نام او، احقاق حقّ و اعمال قوانین خداوند بر زمین باشد. چنین خشمی از دیدگاه اسلام جایز و در برخی مواقع واجب میگردد، امّا به شرطی که جنبه طغیان پیدا نکند و بر اساس حقّ و عدالت باشد (ابراهیم عبدالرحیم، ۲۰۰۹م.: ۹۵).
موارد صحیح ابراز خشم
۱) احقاق حقّ و جلب رضایت پروردگار
نمونهای دیگر خشم حضرت سلیمان (ع) است، زمانی که متوجّه غیبت هدهد میشود: وَتَفَقَّدَ الطَّیْرَ فَقَالَ مَا لِیَ لَا أَرَى الْهُدْهُدَ أَمْ کَانَ مِنَ الْغَائِبِینَ * لَأُعَذِّبَنَّهُ عَذَابًا شَدِیدًا أَوْ لَأَذْبَحَنَّهُ أَوْ لَیَأْتِیَنِّی بِسُلْطَانٍ مُّبِینٍ: (سلیمان) در جستجوى آن پرنده [= هدهد] برآمد و گفت: چرا هدهد را نمى بینم، یا اینکه او از غایبان است؟! * قطعاً او را شدیداً کیفر خواهم داد یا او را ذبح مىکنم یا باید دلیل روشنى (براى غیبت خود) براى من بیاورد! (النّمل/۲۲ـ۲۰). هیجان خشمی که بر حضرت سلیمان (ع) عارض شد، از نوع ایجابی و مثبت بود، چه آنکه حضرت سلیمان(ع) پادشاه انس و جنّ و حیوانات بود و سیاست و اداره چنین مملکت گستردهای کاری بسیار بزرگ و نیازمند ارادهای قوی و هوش و فراست سرشار و نیز شدّت و غلظت و خشم به موقع است (ابراهیم عبدالرّحیم، ۲۰۰۹ م.: ۹۷). هدهد نیز از سربازان حضرت سلیمان (ع) و دارای جایگاهی ویژه بود و مهندسی آب آن حضرت را بر عهده داشت و بدون اجازه ایشان جایگاه خویش را ترک کرده بود (ابنکثیر، ۱۴۱۹ق.، ج ۶: ۱۶۶). بنابراین، شایسته چنین شدّتی از سوی آن حضرت بود. در اینجا لازم است که به چند نکته اساسی توجّه شود:
۱ـ خشم حضرت سلیمان(ع) بهخاطر این بود که هدهد وظیفه و تکلیف خویش را به درستی انجام نداده بود، نه بهخاطر امیال و انگیزههای شخصی.
۲ـ حضرت سلیمان(ع) مجازات مترتّب از خشم خویش را منوط به عدم ارائه توجیهی قانعکننده از سوی هدهد قرار داد. بنابراین، در هنگام خشم نیز اصول عقلانی را فراموش نکرد.
۲) خشم در برابر کفّار و دشمنان اسلام
ب) خشم منفی
خشمی ناپسند است که به خاطر امور نفسانی و منافع بیارزش دنیوی باشد و تحت مدیریّت و کنترل و ارزیابی عقل قرار نگیرد. چنانچه این حالت هیجانی به طور مستمر ادامه یابد، نفس انسان کاملاً تغییر پیدا میکند و آرامش روانی خویش را از دست میدهد و ضمن احتمال ابتلا به جنون و اختلالات روانی، فرد رادچار شخصیّتی کاذب مینماید. در این حالت، او بسیاری از صفات ظاهری شخصیّت و هویّت و دیدگاه نسبت به خود و دیگران را از دست میدهد (ر.ک؛ داکو، بیتا: ۳۱). زمانی که فرد از تفکّر بازماند، در واقع، مهمترین وجه تمایز خود از حیوان را از دست داده، به راحتی دچار خطا و انحراف میگردد. انسان در چنین شرایطی طعمه آسانی برای شیطان است تا او را به ارتکاب خطاهای فکری، گفتاری و رفتاری مبتلا سازد.
منبع: کتاب «خشمی به طعم مهر» (راهکارهایی برای رهایی از خشم)
نویسنده: علی رضا محمدلو
بیشتر بخوانید :
انواع مختلف خشم
انواع خشم
شش گام برای مدیریت خشم
چگونه می توان خشم و عصبانیت را کنترل کرد؟
روش هایی ساده برای کنترل خشم