تقویت مهارت‌های حرکتی و تعادل در کودکان (بخش اول)

رشد فیزیکی از فرصت‌هایی که کودکان برای تمرین و ورزش در اختیار دارند، تأثیر می‌پذیرد.

مقدمه

برخی از این گونه فعالیت‌ها شبیه به آن فعالیت‌هایی هستند که در برنامه های آموزشی عادی یا برنامه های تربیت بدنی مورد استفاده قرار می‌گیرند. فعالیت‌های حرکتی به ویژه در بخشی از برنامه های تحصیلی اوایل کودکی سودمند هستند.

مهارت ۱: فعالیت‌های حرکتی درشت

فعالیت‌های حرکتی درشت به توانایی حرکت دادن بخش‌های مختلف بدن اشاره دارند. هدف این گونه فعالیت‌ها کمک به رشد حرکات بدنی مؤثرتر، نرم‌تر و افزایش ادراک کودک از جهت گیری فضایی و آگاهی بدن است. فعالیت‌های حرکتی درشت به صورت فعالیت‌های راه رفتن، فعالیت‌های پرتاب کردن و گرفتن و دیگر فعالیت‌های حرکتی درشت و تعادل گروه بندی شده‌اند. کودکان پیش دبستانی در رشد حرکتی به پیشرفت‌های چشم گیری نائل می‌شوند. با قوی‌تری شدن استخوان‌ها، عضلات، توان ریه و هماهنگی عصبی- عضلانی بین بازوها، ساق‌ها، حواس و دستگاه عصبی مرکزی، این کودکان مهارت و تسلط بیش‌تری در انجام کارهای فیزیکی‌ای که قبلا برای آنان ناممکن بود، نشان می‌دهند.

تمرین‌هایی برای بهبود مهارت‌های حرکتی درشت

فعالیت‌های راه رفتن

۱- راه رفتن به جلو، عقب و پهلو
کودکان به سمت هدف در نظر گرفته شده در یک مسیر مستقیم یا منحنی که بر روی زمین مشخص شده است حرکت می‌کند مسیر ممکن است پهن یا باریک باشد، اما مسیر باریک‌تر، تکلیفی مشکل‌تر است. مسیری که مستلزم راه رفتن با پنجه پا یا پاشنه پا است در مقایسه با راه رفتن در فضاهای وسیع وظیفه ای دشوارتر می‌باشد. گام برداشتن آهسته درمقایسه با گام برداشتن سریع مشکل‌تر است. راه رفتن بدون کفش و جوراب دشوارتر از راه رفتن با کفش است. کودکان باید در همان دوره به عقب و پهلو راه بروند.

۲- حرکات گوناگون
کودکان باید در مسیرهای گوناگون حرکت کنند در حالی که اشیا را حمل می‌کنند. اشیایی مثل توپ را داخل یک جعبه در طول مسیر بیندازند یا چشم‌ها را بر بخش‌های مختلف اتاق متمرکز کنند و در این حالت حرکت کنند.

۳- راه رفتن حیوانات
کودکان از راه رفتن حیوانات مختلف تقلید می‌کنند؛ راه رفتن فیل، پریدن خرگوش، راه رفتن خرچنگ، راه رفتن ادراک، راه رفتن کرم.
– راه رفتن فیل: رو به جلو تا کمر خم می‌شود، بازوهایش را به طرف پایین آویزان می‌کند، قدم‌های بزرگی برمی دارد در حالی که سنگینی بدن را از یک سمت به سمت دیگر متمرکز می‌کند. (به طور متناوب)
– پریدن خرگوش: دست‌ها را بر روی زمین قرار می‌دهد، زانوها را خم می‌کند و پاها را با یک دیگر بین دست‌ها حرکت می‌دهد.
– راه رفتن خرچنگ: به طرف جلو و عقب سینه خیز می‌رود در حالی که سر بالاست.
– راه رفتن اردک: دست‌هایش را بر سر زانوهایش می‌گذارد در حالی که در زانوها را خم کرده است راه می‌رود.
– راه رفتن کرم: با دست و پاها بر روی زمین، گام‌های کوچکی برمی دارد ابتدا با پا و بعد با دست‌ها

۴- سنگ چین- جای پا
اشیایی را روی زمین برای سنگ چین قرار می‌دهید، محل پای راست و پای چپ را به وسیله رنگ یا قرار دادن حروف «ر» و «چ» مشخص نماید. کودک باید مسیر را از طریق قرار دادن پای درست بر روی هر جای پا دنبال کند.

۵- جعبه بازی
کودک دو جعبه دارد (به اندازه جعبه های کفش)، یکی در پشت و دیگری در جلو کودک داخل جعبه جلویی با هر دو پا، پا می‌گذارد، جعبه عقبی را به جلو حرکت می‌دهد و سپس داخل آن پا می‌گذارد. کودک می‌تواند با دست‌هایش جعبه‌ها را حرکت دهد و از پاها یک در میان استفاده کند. کودک باید به طرف خط پایان حرکت کند.

۶- راه رفتن بر روی خط
خطوطی رنگی بر روی زمین ترسیم کنید. خطوط می‌توانند منحنی، زاویه دار یا مارپیچ باشند. طنابی را بر روی زمین قرار دهید و از کودکان بخواهید به موازات طناب راه بروند.

۷- راه رفتن بر نردبان
نردبانی را روی زمین قرار دهید. کودکان بین پله های آن راه می‌روند، جلو و عقب و در وهله بعد از داخل پله‌ها با پرش رد می‌شوند.

فعالیت‌های پرتاب کردن وگرفتن 

۱- پرتاب کردن
از کودکان خواسته می‌شود که اشیایی مثل بادکنک، توپ و غیره را به سوی معلم یا افراد دیگر پرتاب کند. اشیا در اندازه های مختلف هستند (می‌توان از توپ‌هایی از جنس‌های مختلف مثل توپ لاستیکی، اسفنجی و نخی استفاده کرد.)

۲- گرفتن
گرفتن در مقایسه با پرتاب کردن مهارتی دشوارتر است. کودکان می‌توانند فعالیت گردن را با اشیاء بالا به وسیله‌ی معلم یا کودکان دیگر تمرین کنند.

۳- بازی‌های توپی
انواع مختلف بازی‌های با توپ به رشد هماهنگی حرکتی کمک می‌کنند. مثل بازی‌های غلتاندن توپ، زدن توپ به زمین و گرفتن آن، انداختن توپ به هوا و گرفتن آن، والیبال بازی کردن با بادکنک و پرتاب توپ به طرف دیوار.

۴- بازی‌های تیوب- پلاستیک
می‌توان از حلقه های لاستیک برای بازی‌های غلتاندن و گرفتن استفاده کرد.

۵- توپ پارچه ای
اگر کودک در پرتاب کردن وگرفتن توپ لاستیکی مشکل داشته باشد می‌توان از توپ پارچه ای استفاده کرد.

مهارت ۲ : تعادل

تعادل عبارت است از: توانایی فرد در حفظ و بازیابی حالت یا وضع بدن.
تعادل عنصر اصلی تمامی مهارت‌های حرکتی است برخورداری از یک تعادل خوب و مطلوب، گویای آن است که شخص، رابطه ای میان مرکز گرانی (ثقل) بدن و سطح اتکای آن را درونی ساخته است. وقتی بدن تعادل می‌یابد که مرکز ثقل مستقیما بر سطح اتکا قرار گرفته باشد. حرکت‌های در جا و ثابت نظیر: حرکات و اشارات بدنی، بازوها و ران‌ها نز در شرایطی رخ می‌دهد که مرکز ثقل، با سطح اتکا مطابقت کند. اگر مرکز ثقل به بیرون از سطح اتکا انتقال یابد، بدن در فضای عمومی و در هر سو حرکت خواهد کرد. حرکت ضعیف یا کارآمد منوط به این است که تا چه حد، فرد قادر است تعادل خود را کنترل کند و تعادل از دست رفته را مجددا برقرار کند.
توانایی بدن در حفظ یا بازیابی تعادل در ضبط اندام‌های حسی معینی است. دستگاه دهلیزی یا مجاری نیم دایره در گوش داخلی، به عنوان مرکز تعادل عمل می‌کند. به همین دلیل اجرای تمرین‌ها، خم کردن بدن در جهات و زوایای مختلف و حرکات چرخشی برای کودکان توصیه شده است. این تمرین‌ها موجب می‌شود که کودکان بیاموزند چگونه استواری بدن خود را بهبود بخشند و در حفظ و بازیابی تعادل مهارت یابند.
تعادل را هم چنین، به عنوان مبنا و سرمنشأ یا حالت صفر برای درک جهات هم فضا نیز معنی کرده‌اند. این ادراک موجب می‌شود که کودک با توجه به مرکز ثقل خود، جهات بالا، پایین، عقب، جلو، راست، چپ و … را دریابد. بنابراین مفهوم تعادل به عنوان نقطه مرجع برای آگاهی فضایی از اهمیت بسیاری برخوردار است. برای اجرای موفقیت آمیز طرح‌ها و الگوهای حرکتی متنوع، کودکان باید از تجربیاتی که مستلزم ایجاد و حفظ تعادل بدن در وضعیت‌های ایستا، ساکن و پویاست برخوردار باشند.
در هر صورت، آن‌ها باید بیاموزند که در آغاز، بر سطوح کم ارتفاع و عریض و به تدریج بر سطوح بلند و کم عرض تعادل بدنی خودرا حفظ کنند.
برای ارزیابی تعادل بدنی به جدول ۵ رجوع کنید. این جدول سطوح سنی پیش از دبستان یعنی ۵ تا ۷ سالگی را دربرمیگیرد.

فعالیت‌هایی برای بهبود حرکات تعادلی

۱٫ فعالیت‌های تخته تعادل
از تخته تعادل معمولا در برنامه‌ی آموزشی اوایل کودکی استفاده می‌کنند. این تخته می‌تواند عرض مختلفی داشته باشد، هر چه باریک‌تر باشد فعالیت کردن روی آن دشوارتر است. گوشه های تخته را باید با قلاب‌هایی بست که وارونه نشود. این تخته را می‌توان هم از سطح باریک و هم از پهنای آن مورد استفاده قرار داد. در گام به جلو کودک به آرامی به طرف جلو حرکت می‌کند او می‌تواند گام‌های بلند و یا کوتاه بردارد و یا این که با پنجه و یا پاشنه بر روی تخته حرکت کند. این فعالیت با پای برهنه در مقایسه با زمانی که کودک کفش به پا دارد دشوارتر است. کودکان می‌توانند حرکت بر روی تخته را به شکل گام به عقب و گام به پهلو انجام دهند. کودک در حالی که تعادل خود را حفظ می‌کند به عقب یا از کناره های تخته باید حرکت کند. فعالیت‌های پیچیده تر می‌توانند به شکلهای مختلفی برای کودکان تدارک دیده شوند. برای مثال به عقب برگشتن مکرر بر روی تخته تعادل، زانو زدن، انداختن اشیایی مثل توپ یا لوبیا در داخل ظرف‌هایی که بر روی تخته تعادل تعبیه شده‌اند در حالی که مسیر تخته را طی می‌کند، دنبال کردن دستورات شفاهی یا ضبط شده در حال عبور از روی تخته، یا راه رفتن بر روی تخته در حالیکه چشم‌های کودک بسته یا چشم‌ها بر شیء خاصی متمرکز هستند.

۲٫ اسکیت برد
کودک بر روی تخته باریکی که چرخ‌های کوچکی به آن متصل است حرکت می‌کند. به این شکل که بر روی شکم روی تخته می‌خوابد یا با زانو یا ایستاده روی آن حرکت می‌کند. سطح حرکت می‌تواند صاف یا شیبدار باشد.

۳٫ نشستن و برخاستن
کودک بر روی زمین با زانوها در حالی که نوک پاها بر روی سطح زمین قرار دارد می‌نشینند. از او خواسته می‌شود که بلند شود و بنشیند. تمرین‌ها تغییر می‌کنند، به این شکل که ابتدا از شاگرد خواسته می‌شود این کار را با پا بدون استفاده از دست و سرانجام با چشم‌های بسته و باز انجام داد.

۴٫ پریدن و چرخیدن
از کودکان خواسته می‌شود که بپرند، پاها را از یکدیگر باز کنند و دست‌ها را بالای سرشان ببرند و دست بزنند. برای تغییر این فعالیت، کودک می‌تواند چرخش‌های ربع دایره، نیم دایره و تمام دایره را داشته باشد یا این که به چپ، راست، بالا و پایین ببرد.

۵٫ لی لی کردن
از کودک خواسته می‌شود روی یک پا لی لی کند و بعد پای خود را عوض کند. از الگوهای موزون استفاده کنید: چپ، چپ، راست، راست یا چپ، چپ، راست یا راست، راست، چپ.

۶٫ تمرینات بالا و پایین پریدن
کودکان بر روی تخته پرش یا تخته فنری، تخت خواب فنری، تشک فنری یا تیوپ لاستیک یک کامیون بزرگ بالا و پایین می‌پرند.

۷٫ پرش جفت پا
این عمل فعالیتی دشوار برای کودکان دارای هماهنگی حرکتی ضعیف است، جهیدن یا پرش جفت یا ترکیبی از تعادل، حرکت بدنی، توازن و هماهنگی است. برخی از کودکان نیاز به کمک جهت یادگیری این فعالیت دارند.

۸٫ بازی حلقه (هوپ)
حلقه‌ها اندازه های متفاوتی دارند، از هلاهوپ می‌توان برای رشد مهارت‌های حرکتی استفاده کرد. هلاهوپ همان بازی‌های حلقه ای است. از کودکان خواسته می‌شود که آن‌ها را به دور بازوها، پاها، سینه بچرخاند، توپ را داخل آن‌ها به بالا و پایین بیندازد، یا داخل آن‌ها برود و خارج شود.

۹٫ مهارت‌های طناب کشیدن
از یک طناب بالا می‌توان در تمرین‌های مختلف استفاده کرد. از کودک خواسته می‌شود که طناب را به اطراف قسمت مشخص شده بدنش (مثلا زانو، مچ پا و کمر) به منظور آموزش تصویر بدنی بپیچاند. هم چنین از کودک خواسته می‌شود براساس دستورها طناب را به دور صندلی بپیچاند یا زیر میز قرار دهد. به این طرف و آن طرف طناب بپرد یا با آن اشکال، حروف یا اعدادی را درست کند.

ادامه دارد…

منبع : برگرفته از نرم افزار تربیت کودک؛ کاری از حوزه علمیه اصفهان