جوز بویا چیست ؟ / خواص آن

درایران با نامهای « جوز بویا »، « جوزا » و درکتب طب سنتی با نام «جوز بوا»،«جوزالطیب» نام برده می شود. به فرانسوی Muscade , noix de muscade به انگلیسیMace , nutmeg می نامند ،میوه درختی است از خانواده Myristicaceaeکه درخت ان را فرانسوی muscadier و به انگلیسیnutmeg tree گویند. نام علمی آن myristica fragrans Houtt. و مترادفهای آن m.moschata T hunb. , M. officinalis L.از طرف گیاه شناسان مختلف نامگذاری شده است.

مشخصات جوز بویا

میوه درخت جوز بویا به طور کلی از دو نوع ثمر که از نظر طبی و خواص دارویی مورد توجه می باشند تشکیل شده است ،یکی مغز هسته که به فرانسوی موسکاد و به انگلیسی نات مگ گفته می شود و دیگری جدار نازک خشبی توری خارجی هسته که در اصطلاح طب سنتی «بسباسه» و به فرانسوی ماسی و به انگلیسی میس نامیده می شود.

درخت جز بویا درختی است دو پایه به لندی ۲۰-۱۰ متر،زیبا،همیشه سبز ،با شاخه های پراکنده .پوست تنه آن خاکستری تیره ،گلهای آن زنگولهای شکل کوچک زرد است .برگهای آن بیضی،نوک تیز،موجدار،چرمی سبزبراق شبیه برگهای نارنج یا برگهای غار گیلاسی یا برگهایRhododendron،نظیر برگهای گل صد تومانی(R.ferruginosum) ،طول برگها در حدود ۱۰ ساتنی متر ،رنگ سطح فوقانی آن سبز تیره و رنگ سطح تحتانی آن سبز کمرنگ است.میوه آن که معمولا در حدود شش ماه پس از ظهور گلها می رسد ،شبیه زرد آلو به رنگ زرد لیمویی تا قهوه ای روشن ووقتی که کاملا رسید معمولا از وسط ترک می خورد.و از شکاف ترک آن جدار خشبی شفاف و درخشان و مخملی توری شکل ناصاف هسته که همان بسباسه یامیس است دیده می شود.این جدار ،یک عدد هسته قهوهای رنگ روغنی را که هامن جوز بویا می باشد دربر گرفته است .هسته تخم مرغی شکل و معطر گیاه یا نات مگ در حدود ۴ سانتی متر طول و ۱-۵/۱ سانتی متر عرض دارد و قشر خارجی بسیار معطر وشکننده آن یعنی بسباسه یا میس در حدود ۲-۱ میلی متر ضخامت دارد و وقتی خشک شد به رنگ زرد قهوه ای در می آید.

معمولا پس از برداشت میوه ها که از سالهای هفتم به بعد آغاز می شود.ابتدا قسمت پوشش خارجی یا جدار خارجی هسته که همان بسباسه است با چاقو و با دست برداشته وآن را درمدت۱۵-۱۰ روز در جریان هوا در آفتاب قرار می دهند که خشک شود.پس از خشک شدن رنگ آن از زرد به قهوه ای تبدیل می شود.پس از کندن این جدار خارجی ،هسته آن جداگانه به مدت ۸-۴ هفته در جریان آفتاب قرار می دهندکه بتدریج حشک شود.ضمن این ۴ هفته در اثر خشک شدن مغز هسته ،پوست سخت آن جدا می شود و در اثر ضرباتی که به هسته وارد می کنند ،پوست سخت آن را شکسته و مغز آن که همان نات مگ است خارج می شود و آن را نگهداری می نمایند.معمولا برای اینکه بسباسه یا میس در اثر ماندن طولانی در انبار حتی الامکان فاسد نشده و مورد حمله حشرات و آفات قرار نگیرد ،قبل از انبار کردن آنها را با میتل بروماید یا کربن بی سولفید ضد عفونی می نمایند.پس به عبارت ساده تر میوه جوز بویا دارای سه قشر اول قشر خارجی گوشتی که پس از رسیدن میوه شکاف می خورد.قشر دوم که ترک ترک است ،تازه آن قرمز وچون خشک شود زرد می شود، این قشر را بسباسه می گویند و سرانجام قشر نازک و قهوه ای رنگ که مغز هسته را فراگرفته و مغز که همان نات مگ است در داخل آن قرار دارد.

درخت جوز بویا در مناطق حاره پرباران هر دو نیمکره دنیا می روید و بومی جزایر هند شرقی و ملوکی می باشد.و درسایر مناطق گرمسیر و مرطوب مانند هندوستان و اندونزی و جزایر آنتیل ونواحی آن قسمت از دنیا کشت می شود.

ترکیبات شیمیایی جوز بویا

از نظر ترکیبات شیمیایی جوز بویا دارای ساپونین و اسانس روغنی فرار است که برحسب شرایط محل رویش درخت مقدار آن در نمونه های مختلف متفاوت است.اسانس روغنی در بسباسه خشک و میس از ۱۴-۷ درصدتغییر می کند و مقدار اسانس روغنی مغز خشک جوز بویا از ۱۵-۵ درصدتغییر می نماید.

دراسانس روغنی جوز بوای و بسباسه در حدود ۴ درصد ماده خیلی سمی به نام میریستی سین وجود دارد و مغز خشک جوز بویا در حدود ۳۵-۲۵ درصد روغن چرب ثابت که کره جوز بویا نامیده می شود ،وجود دارد.از نظر طعم جوط بویا کمی شیرین و گرم است و به صورت گرد یا ناکوفته آن در بازار بین المللی عرضه می شود.معمولا مغز جوز بویا کمی شیرین تر و از نظر عطر ظریفتر از بسباسه یا میس است زیرا اسانس روغنی آنها حتی در یک میوه باهم فرق دارند.در برگهای خشک گیاه در حدود ۵/۱ درصد اسانس یافت می شود که شامل ۸۰ درصد آلفاپینن و ۱۰ دردص میریستی سین است.‌[G.I.M.P]

آزمایش دیگری نشنا می دهد که در اسانس روغنی جوز بویا مواد میریستی سین که یک ماده عامل مخدر است و پی نن ،کامفن،دی پنتن،سافرول،چند الکل ،مقدار کمی اوژنول و ایزواونول موجود است و در روغن ثابت آن نیز وجود ماده تری میرسیتین تایید شده است.

از نظر شناخت آنچه که از مدارک و اسناد تاریخ طب سنتی بر می آید، جوز بویا از روزگاران کهن مورد شناخت و توجه بوده است.ظاهرا اولین دانشمند و یا از اولین دانشمندان که در عالم گیاه برخورد کرده اند ،ممکن است آقای پلی نی باشد که در قرن اول پس از میلاد مسیح یعنی حدود دو هزار سال قبل شرحی درباره درختی به نام comacumکه دو نوع ثمر معطر داشته نوشته است.بعدها در قرن ششم میلادی این جوز معطر یا گردوی معطر یا جوز بویا را بازگانان عرب از جزایر هند شرقی به کنستانتی نوپل واردکردند ،پس از آن بتدریج انتشار یافته به طوری که در قرن دوازدهم در ایتالیا و دانمارک کاملا شناخته بوده است.در تاریخ آمده است که در سال ۱۱۹۱ میلادی در جریان مراسم تاجگذاری امپراتور هانری ششم برای معطر کردن فضای کوچه ها و معابر ،به سوزانیدن جوز بویا مبادرت می کرده اند و در قرن چهردهم میلادی بسباسه یا میس در انگلستان خیلی مورد توجه بوده و قیمت هر یک کیلوگرم از ان معادل قیمت ۶ گوسفند بوده است .در حال حاضر بزرگترین تولید کننده جوز بویا در دنیا اندونزی است و از سایر مانطق دنیا مانند سیلان و هند غربی و بعضی مناطق دیگر نیز به اروپا و آمریکا و سایر نقاط دنیا مانند صادر می شود.فعلا هر یک کیلوگرم جوز بویا کمتر از ۱۰ دلار در بازار دنیا معماله می شود.

خواص و کاربرد جوز بویا

جوز بویا از نظر طبیعت طبق نظر حکمای طب سنتی گرم و خشک است و نیروی قابضه دارد و در عین حال دارای رطوبت نیز می باشد و به همین جهت در طول نگهداری در انبار باید مراقبت شود ،زیرا زود کرم میزند.از نظر خواص و کاربرد آن در کشورهای خاور دور در چین :از گرد مغز جوز بویا به عنوان گرم کننده است و قابض استفاده می شود .ترشحات زیاد را در بدن بند می آورد و بخصوص در مورد کودکان و پیران بسیار موثر است [استوارت]برای معالجه قولنج شکم در اثر سرما نافع است [لیو]در هندوچین معتقدند که گرد مغز جوز بویا اگر با برنج جوشانیده وپخته و خورده شود برای رفع اسهال خونی تسکین دردهای شکم و بی اشتهایی بسیار نافع است[چوین].ضمنا برای کم اشتهایی و سوهاضمه ناشی اطز ضعف و رفع ضعفهای بعد از مالاریا بسیار مفید می دانند به شرطی که به مقدار مجاز و محدود خورده شود ،زیرا اسراف در خوردن آن تحریک کنندهاست و اختلالات و مسمومیت ایجاد می کند [پتلو].اگر از اسانس جوز بویا و بسباسه به شقیقه مالیده شود برای رفع سر درد خیلی مفید است و اگر قطره ای از آن در چای ریخته و خورده شود برای رفع سو هاضمه و بند آوردن قی نافع است [کروست و پتلو].در شبه جزیره مالایا ،جوز بویا مخلوط با تونیکها برای معالجه بیماری های معده و تحریک اشتها آمده و ضمنا در استعمال خارجش برای معالجه جنون و تسکین دردهای مختلف به کار میبرند [گیملتو برکیل].روغن ثابت آن محرک ملایم است ،یکی از حکمای آن سرزمین معتقد است که اگر یک جوز بویای کامل خورده شود ،مسمومیت و عوارضی از جمله سردرد ،سرگیجه ،خنده های احمقانه ،تجسم مناظر تخیلی ،تحریکات عصبی و به دنبال آن ضعف و بی حالی و ایجاد حالتی در انسان که میل می کند گاز بگیرد و سرانجام چرت زدن و کاهش دید چشم و فلج و در نهایت سقوط کامل و مرگ بروز می کند.[رهو]

در کتب طب سنتی ایرانی جوز بویا را از نظر طبیعت گرم و خشک می دانند و از نظر خواص معتقدند که فرح آور و سکر آور است ،بریا هضم غذا کمک می کنند،مقوی معده و دهانه معده و مری و کبد و باه در مورد سرد مزاجان است.برای یرقان و خوشبویی دهان و عرق ،ادرار،تحلیل گاز،نفخ ،رفع قی،آشفتگی حال ،رطوبت معده،رفع اسهال سرد و مرطوب و همچنین برای استسقا عمومی بدن و سخت ادرار کردن مفید است اگر جوز بریان کرده ان خورده شود اسهال بند می آید .ضماد آن برای سردرد سرد و فلج ولقوه و سستی اعضا وورمهای سرد کبد نافع است.اگر ضماد آن با افسنطین و عسل تهیه شود برای رفع خونمردگی و کوفتگی اعضا مفید است و مصرف قطره آن با روغنهای مناسب برای تسکین دردهای گوش و رفع کری نافع است و مالیدن ان به چشم برای تقویت دید چشم و رفع جرب پلک نافع است.برای گرم مزاجان مضر است و سردرد می آورد در این مورد باید با گشنیز خورده شودو مضر کبد و ریه است ،آن را باید با بنفشه و عسل خورد.

مقدار خوراک آن از ۴-۰/۵ گرم است و در موارد خاص تا ۱۰ گرم نیز تجویز می کنند، ولی اسراف در مصرف آن ایجاد عوارض ،ناراحتی ،مسمومیت ،تشنج ،بد اخلاقی و کارهای احمقانه می نماید و در تمام موارد فوق مصرف اسانس آن قوی تر است.

منبع: www.taamasrar.com