آشنایی با فواید برخی گیاهان دارویی

جبسین

سنگ گچ ورقی و شفاف را جبسین می گویند و چون بسوزد لطیف تر می گردد. مزاج :سرد و خشک .
خاصیت :چسبنده است . بر اطراف جای نزیف بگذارند بدان سبب که چسبنده ،گیرنده ، جمع آورنده و لزج است نزیف را باز می دارند و اگر بسوزد لطیف می گردد و خشکانیدنش بیشتر می شود .
سر:اگربر پیشانی بمالند خون دماغ را بند می آورد .
چشم :جبسین را با سفیده تخم مرغ مخلوط کنند تا سخت نشود و بر رمد خونی بگذارند مفید است .
زهر :جبسین از جمله زهرهای خفه کننده و بسیار کشنده می باشد .

جنطیانا

برگهای زیرین آن به برگ گردکان یا برگ بارهنگ شبیه است .
رنگش سرخ ،وسطش برجسته ، ساقه آن مجوف و صاف و به ستبری انگشت است .بلندیش دو زراع است .برگهایش با هم فاصله دارند و میوه اش داخل کاسبرگ ها قرار گرفته است . بیخ آن دراز است و به بیخ زراوند می ماند .در کوهستان ها و در سایه و جای مرطوب می روید . گویند اولین کسی که این گیاه را کشف کرده جنطین شاه بوده که در قله کوهساران بسیار بلند آن را پیدا کرده و از اینرو نام جنطیانا به خود گرفته است .
از این گیاه افشره می گیرند .
چنانکه پنج روز آن را در آب می گذارند ،آنگاه می پزند ،صاف می کنند و بعد می بندند که همچون عسل شود ،آنگاه به عنوان دارو بکار می رود .
بهترین نوع آن جنطیانای رومی است که بسیار سخت و سرخ رنگ و عبارت است از چوب و رگ هایی به ستبری انگشتان .برخی بزرگ ترند و بعضی کوچک تر .
مزاج :سرد و خشک .
خاصیت :بیخ آن بهک را از بین می برد و به ویژه افشره نامبرده اش در این زمینه بسیار مؤثر است .
مفاصل :آن را شربت کنند و بخورند در علاج پیچش پی ها و کسانی که از ارتفاع افتاده باشند سودمند است .
چشم :در علاج رمد بر چشم می مالند .
اندام های تنفسی :افشره آن داروی ذات الجنب است .
اندام های غذا :راه بندان کبد و طحال را باز می کند . شربت آن درد کبد ، طحال ،سردی کبد و آماس کبد را از بین می برد .معده ای که از سرما بیمار است چاره اش با بیخ جنطیاناست .
اندام های دفعی :بول و حیض را راه می اندازد .
زهرها :بهترین پادزهر نیش کژدم است . شربت آن پادزهر نیش همه حشرات سام و زهر دندان سگ هار و کلیه درنده ها را خنثی می سازد .

جو و شلت

جو که مشهور است و شلت نوعی جو است که پوست ندارد و همان کنش های جو را دارد .
مزاج :سرد و خشک .
خاصیت : زداینده و ماده غذائیش کمتر از گندم است .افشره جو از قاوت جو قوی تراست .آرد جو و قاوتش تندی و شدت اخلاط را کاهش می دهند. هر نوع افشره جو مفید است .
آرایش:افشره جو را به گرمی بر لکه های سیاه بمالند مفید است .
ورم و جوش : آن را در آب می پزند مانند سوپ می شود و با زفت و رازیانه مخلوط می کنند و بر ورم سفت می گذارند ورم را نرم می کند .
در آب پخته جو یا جو و آب پر مایه اش داروی ورم های گرم است .
قرحه :در سرکه بسیار تند و پر مایه بپزند و بر گری چرکین بگذارند شفا می دهد .
مفاصل :جو ،به و سرکه را ضماد کنند و بر نقرس بگذارند مفید است .
ریزش مواد ناجور را از مفاصل باز می دارد .
سینه :افشره جو داروی بیماریهای سینه است .افشره جو را با تخم رازیانه بخورند شیر پستان را افزونی می دهد . آرد جو برای معده خوب نیست .
اندام های راننده :قاوت و آب پز قاوت جو قبوضیت می دهد .
تب ها :آب جو سردی می دهد و تب ها را رطوبت می بخشد .

جوجادو

دانه ای است تلخ مزه و شبیه به جو .رنگش کمی به سرخی مایل و گلش از جو درازتر و باریک تر است .
مزاج :گرم و خشک است .
خاصیت :قبض است و شکم را بند می آورد .
دمل و جوش :سخت ها را نرم می کند .
سر :راه بندان بوجود می آورد .
اندام های دفعی :شکم را بند می آورد . اگر در آب پز آن بنشینند در علاج درد و سستی مقعد بسیار مفید است .خوردن خرد شده آن مخلوط با روغن زیتون در علاج بواسیر مفید است .
زهرها :پادزهر است .

جوزرومی

آن را اکیروس نیز می نامند . گویند درخت جوز رومی در کنار رودخانه ای به نام «لیرندانوس »نشو و نما می کند . شیره این درخت بعد از آنکه می تراود در آب رودخانه می بندد .
مزاج :بسیار گرمی بخش و خشکاننده است . صمغش در منتهای گرمی و گرمی گل آن از آن بیشتر است .
اندام های سر :اگر میوه آن را با سرکه بخورند داروی صرع است .
مفاصل :برگ آن را با سرکه ضماد کنند تپش ناشی از نقرس را تسکین می دهد .
اندام های غذا :خوردن صمغ آن معده را از رطوبت ناسازگار نگاهداری می کند .
اندام های دفعی :خوردن صمغ آن نمی گذارد رطوبت های نامطلوب بسوی روده روان شوند .
این انگم را در مرهم ها بکار می برند .
جو دوسر ،یولاف
قوت دانه اش همان قوت جو و در حقیقت چیزی است میانه گندم و جو .
قاوت و نیم کوبیده اش از قاوت و نیم کوبیده جو قبض تر است .
مزاج :معتدل و مایل به رطوبت است .
خاصیت :بدون سوزش خشک می کند و گدازندگی و قبوضیت دارد .

جیوه ، سیماب

به دو طریقه بدست می آورند یا راساً از منبع بدست می آید .یا اینکه از سنگی که درمعدن جیوه است تهیه می شود .استخراج جیوه از سنگ جیوه همان عملیات استخراج طلا و نقره را دارد که با فشار حرارت از معدن جدا می شود .
سنگ جیوه اگر بی آلایش باشد و آمیزه ای از خاک و سنگ دیگری در آن نباشد ، همرنگ شنگرف یا صحیح تر بگوئیم شنگرف همرنگ آن است و باز به آن نمی رسد .
مزاج :گرم و تر است .
خاصیت :بالا برنده و قابض است .
آرایش:جیوه مرده با روغن گل ،شپش و رشک شپش را از بین می برد .
زخم قرحه :جیوه مرده با روغن گل و با داروهای ضد گری علاج گری و در مداوای زخم چرکی سودمند است .
مفاصل :بخار جیوه باعث فلج و سوزش می شود و خشکی ها را با خود می آورد .
سر :دود جیوه شنوایی را از بین می برد و دهان را بدبو می کند .
چشم :دود جیوه باعث کوری چشم می شود .
زهرها :بالا آمده جیوه از فشار حرارت بسیار قطع کننده ،از سموم قاتل و علاج آن نوشیدن شیر و استفراغ کردن است .جیوه موش کش است و حشرات و مارها از دودش گریزانند .

«چ»

چاتلانقوش

ثمر درخت سقزیابنه .این درخت درسرزمین های سردسیر بسیار مشهور است .
مزاج :گرم و خشک .
خاصیت :گرمی بخش ،نرمی بخش ، پالاینده ، قبض و شیره آن از شیره مصطکی تلخ تر و در گدازندگی مؤثرتر است . در شیره اش اندکی قبضی هست و بسیار زداینده و بازکننده خوبی است .
می رساند ،نرم می کند و مواد را از ژرفاهای تن بسوی خود می کشد .
در اکثرحالات کار مصطکی را انجام می دهد .دود ثمربنه همچون کندر بی آزار است .
آرایش :صورت را جلا می دهد . لکه های سیاه را از بین می برد . سقزدرختی برای ترک های صورت داروی خوبی است .
ورم و جوش :شیره اش ورم های سخت را نرم می کند و می رساند .
زخم و قرحه :گری و بیماریهای ویروسی پوست را از بین می برد .
شیره اش درمرهم هایی که برای پاک کردن زخم ها و خشک گردانیدن ریم و چرک می سازند بکار می رود.زخم های رویه پوست را بهبود می بخشد ،درعلاج خارش قرحه ،گری چرکین ، گری بلغمی و جوش های بلغمی سودمند است .
مفاصل :روغنش جزئی از مرهم های ضد خستگی ،فلج و دهان کجی است .سر:شیره اش همره عسل و روغن زیتون رطوبت های گوش را از بین می برد .
چشم :دودش به چشم آید خوره پلک ها را علاج و از ریزش مژه جلوگیری می کند .
سینه :مالیدن یا ضماد آن در مداوای پهلو درد مفید است .
شیره اش را تنها یا همراه شیرینی بلیسند قرحه شش و سرفه مزمن را بر طرف می کند .
اندام های غذا :میوه درخت سقز و به ویژه روغن دانه اش داروی طحال است .سینه را تنقیه می کند لیکن اشتهای طعام را از بین می برد .
اندام های دفعی :ثمربنه هیجان انگیز است و بول را ادرار می دهد . شیره اش نیز ادرار می آورد .
زهرها :شیره و ثمرش را همراه آب انگورکهنه نوشند پادزهر رتیل است.چلغوزه
بار درشت درخت صنوبر است و از گردو مغذی تر می باشد ولی دیر هضم تر است .
مزاج :معتدل است و اندکی گرمی دارد .
خاصیت :تغذیه پرمایه و خوب و نیروبخش می دهد رطوبت های تباه روده را از بین می برد .دیر هضم است .اگر سردمزاجان با عسل و گرم مزاجان با نبات بخورند هم خوب هضم می شود و هم تغذیه بیشتر می دهد .
اگر در آب بخیسانند تند و تیزی و زبان گزی خود را از دست می دهد و بسیار تغذیه دهنده تر می شود .حتی دانه های خرد و کوچک آن که مواد غذایی در بر ندارند اگر در آب خیس شوند از دارویی بودن به غذایی بودن تبدیل
می شوند. دانه های خرد صنوبر شناخته شده و در هر جایی هست .
مفاصل :درعلاج درد عصب ، پشت درد ، بیماری اعصاب و احساس سست بودن مفید است .
اندام های تنفسی :در تنقیه شش نظیر ندارد .هر چه چرک و خلط متراکم است بیرون می آورد .
اندام های دفعی :شهوت انگیز و به ویژه مربای آن شهوت انگیزتر است . چرک و سنگ مثانه را مداوا می کند .
زهرها :همراه انجیر و خرما پادزهر نیش کژدم است .

چنار

مزاج :پوست و گردوی ثمر آن دارای خشکی بسیار است . مزاج چنار سرد و خشکاننده و زداینده است .
خاصیت :برگ و بر چنار سوسک ها را می کشد .
پوست چنار بسیار خشکاننده است . گردی که بر برگ چنار می نشیند برای حواس و غیره بسیار بد و خشکاننده است .
آرایش :پوستش که هم خشکاننده و هم زداینده است شاید در علاج برص مفید باشد .
دمل و جوش :برگ چنار در معالجه ورم های بلغمی و مفاصل و زانو مفید است .
زخم و قرحه :اگر خاکستر آن را بر زخم های پوسته انداز و پلید پاشند داروی خوبی است .پوست چنار را با سرکه بپزند و بر سوختگی بگذارند مفید است .
مفاصل :برگ چنار داروی درد مفاصل ، ورم های گرم مفاصل و به ویژه در علاج ورم زانو سودمند است .
سر :پوست چنار که با سرکه بپزند درد دندان را تسکین می دهد . گرد چنار برای گوش و شنوایی خوب نیست .
چشم :گرد برگش برای چشم زیان آور است .
برگ سبزش را اگر بشویند ،بپزند و بر چشم بگذارند آب ریزش چشم را باز می دارد و التهاب چشم درد را از بین می برد .
سینه :گرد آن برای شش و صدا زیان آور است .
زهرها :ثمرچنار تاتر است و خشک نشده با آب انگور کهنه پادزهر حشرات سامه است . ثمر چنار با پیه ضماد شود پادزهر نیش و گزیده ها است .

«ح»

حب الصنوبر

دانه این درخت از پسته باریکتر است و پوست نازک و زودشکن دارد .سرخ رنگ آن مغذی و سفید رنگ آن و چرب و خوشمزه است .
حب الصنوبر کوچک بیشتر از آنکه غذایی باشد دارویی است .
مزاج :دانه صنوبر بزرگ معتدل است و گرایش به سوی گرمی و نمناکی دارد .دانه صنوبر کوچک گرم و خشک است .
خاصیت :رساننده ، نرم کننده ، گدازنده ، گزنده و گزندگی ناخشکیده اش بیشتر است . دانه صنوبر را در آب بخیسانند گزندگی اش از بین می رود .
آرایش :چاق کننده است .
مفاصل :اگر دانه صنوبر بزرگ خورده شود سستی و ناتوانی تن را علاج می کند و رطوبت های تباه را از تن بر می چیند و می خشکاند .
سینه :دانه صنوبر کوچک و بزرگ به تنهایی و به ویژه اگر با آب انگور تازه تلخ خورده شود رطوبت گندیده شش را درمان می کند . چرک و ریم سینه را بیرون می راند .در خون برآوردن و سرفه مفید است .
دانه صنوبر را با آب انگور شیرین بپزند و بخورند شش را از چرک و ریم پاک می کند .
اندام های غذا :همراه گیاه خارا گوش ضماد کنند و بر معده بگذارند معده را توان می بخشد . دانه صنوبر دیر هضم است و غذای بسیار و نیرومند می دهد . اما اگر در آب گرم نخیسانند معده گز است .گرمی داران باید دانه صنوبر را با تبر زد بخورند و سرد مزاجان با عسل که هم زود هضم ،هم غذای خوب و هم برای معده مفید باشد .
اندام های دفعی :دانه صنوبر را با کنجد و تبرزد یا با عسل بخورند آب پشت را بسیار فزونی می دهد .زیاد خوردن آن و زیاد خوردن مرزه کوهی پیچ و درد شکم می آورد .

حب البان

درختی است که دانه هایش بزرگ تر از نخود ،مایل به سفیدی است و مغزی نرم و روغنی دارد .
مزاج :گرم و خشک است .
خاصیت درمانی :خود حب البان و به ویژه مغز آن تنقیه کننده است و مواد غلیظ را می برد .اگر با سرکه و آب خورده شود از آنجا که تلخی و گیرندگی دارد انسدادهای درونی را باز می کند و داغ گداز است .
پوسته اش بیشتر قابض و روغنش نیز خالی از قابضیت نیست و عموماٌ زداینده و برنده است .
آرایش :دانه بان و روغن آن نقطه ها و لکه های سفید و سرخ و سیاه صورت را بر طرف و اثر زخمها را از بین می برد .
دمل و جوش :دانه بان همراه با مرهم درعلاج دمل های سخت و زگیل بسیار مؤثر است .
زخم و قرحه :دانه بان که با سرکه باشد در مداوای جرب پوسته انداز ، جرب چرکین ، جوش های شری و سعفه (بیماری جلدی کچلی مانند ) سودمند است .
مفاصل :دانه بان به ویژه روغن آن پی را گرمی می دهد و سفتی های پی و ترنجیدگی را نرم می نماید .
سر:خونریزی بینی را به سبب قبوضیت بند می آورد . روغن بان و به ویژه اگر با پیه اردک باشد درد و صداهای گوش را از بین می برد .
جوشیده ریشه بان را مزمزه کننده درد دندان تسکین می یابد .
اندام های غذا :با سرکه در معالجات تصلبات کبد و طحال مفید است .
گاهی حب البان را با نان و آرد شلمک و عسل آب یا آرد گاودانه ، یا آرد سوسن مخلوط می کنند و ضماد آن را بر طحال می گذارند .
حب البان با معده سازگار نیست و دل را بهم می زند .اگر یک مثقال از بان یا میوه آن را با عسل بخورند به شدت قی می کنند و اسهال آور است .
اندام های دفعی :یک مثقال از دانه بان را با عسل بخورند بلغم خام خارج می شود و اگر فتیله را با روغن بان بیندایند و بردارند بلغم خام را بیرون
می راند.

حب القلقل

سفیدش بزرگ تر از کاجیره است .تماماً مستدیر نیست .
مغزی دارد چرب و خوشمزه .بعضی گویند دانه انار بیابانی است .
مفاصل :تن های سست را توان می بخشد .
خاصیت :در روغن جوشیده اش سبک تر است .
آرایش :فربهی می آورد .
سر :سردرد می آورد و به ویژه اگر آن را مزه آب انگور غلیظ کهنه کنند .
اندام های غذا :زیاد خوردنش امتلا می آورد ،قی و اسهال بدنبال دارد .
اگربا تبر زد و شکر و عسل بخورند زود هضم تر است .
درروغن جوشیده اش بهتر است .دانه ریزش سوزش بسیار به معده می دهد.

حرشف

از تیره کنگر است (صمغ کنگر )
مزاج :گرم و مرطوب
آرایش :محلول آن داروی داء الثعلب ،با آبش سر بشویند شپش کش است . بول بدبو را ریزش می دهد و در نتیجه بوی بد زیر بغل را هم می زداید .
ورم :ورم ها را از بین می برد .
زخم و قرحه :آبش داروی خارش سخت است .
سر :آبش شوره سر را از بین می برد .
اندام های غذا :دل را بهم می زند و به ویژه حرشف کوهی بیشتر مؤثر است .
اندام های دفعی :شهوت انگیز است . بول را راه می اندازد و بول بدبو را بیرون می راند .ملین است و بلغم را خارج می کند .

حناء

دیسقوریدوس گوید :حماء درختچه ای است که برگهایش بالای شاخه ها قرار گرفته و به برگ زیتون شباهت دارند . لیکن از برگ زیتون بهتر و نرم تر و سبزرنگ تر است .
گل حناء سپید است ،به گل اشنه می ماند و بوی خوش دارد .
تخم حناء سیاه و شبیه به تخم گیاهی است که آن را یاس کبود می خوانند .
مزاج :سرد و خشک
خاصیت :دارای نوعی گدازندگی و گیرندگی است . خشک می کند ولی آزار نمی رساند و تحلیل می برد .بادشکن است و دهانه رگ ها را باز
می کند.روغن حنا بسیار گرمی بخش و نرم کننده است .
آرایش :حنا و آب کندس را بر مو بمالند مو را سرخ رنگ می کند .
دمل و جوش :آب پز حنا در علاج ورم گرم ، بلغمی و ورم پره بینی مفید است و می خشکاند .
زخم و قرحه :آب پز حنا را بر سوختگی بپاشند مفید است .
مفاصل :درد پی ها را تسکین می دهد . در مرهم فلج و کشیدگی مفید است .
روغن حنا خستگی را از بین می برد . پی ها را نرمش می بخشد و در شکستگی استخوان مفید است .
سر :حنا و سرکه را بر پیشانی مالند سردرد تسکین می یابد .
حنا و سرکه در علاج زخم دهان و جوش های زبان و پیرامون زبان
مفید است .سینه :داروی ورم داخلی حجاب و در مرهم خناق وارد است .
اندام های دفعی :درد زهدان را درمان می کند .

«خ »

خار مصری

مزاج :سرد و خشک
خاصیت :خشکاننده است و نزله ها را قطع می کند .
زخم و قرحه :بیخ آن و به ویژه تخمش در مداوای زخم ها بسیار مؤثراست .
سینه :برای ورم گلو مفید است .
اندام های غذا :برای ورم معده سودمند است .

خار شتری

به انگدان نزدیک است .بهتر آن است که سرکه اش را بکار برند .
سرد و خشک است .سرکه اش معده را به خوبی تنقیه و تقویت می کند . اشتهاآور است .
جرم آن می گزد و از این رو سبب دل بهم خوردگی می شود .
دیر هضم است و بسیار در معده می ماند .
تب ها :در علاج تب ربع ،سه روز در میان سودمند است .

خانق النمر

دیسقوریدوس گوید :شاخه های این گیاه باریک و بلند و به زحمت کوبیده می شوند و برگش شبیه برگ لبلاب و از آن نرم تر و نوک تیزتر است و بوی گران دارد .
خاصیت :برگ این گیاه را با پیه مخلوط کنند و با نان بپزند گرگ و سگ و روباه از این نان بخورند فوراً نیروی خود را از دست می دهند و می میرند .
نباید این دارو را در بیرون و درون تن بکار برد .
زهرها :سم قاتل است .گویند اگر نزدیک کژدم ببرند می میرد .

خرفه

گیاهی است شناخته شده .افشره اش در تأثیر درمانی بهتر از هر جزء آن است .
خاصیت :قابض است .نزیف و سیلان های مزمن را قطع می نماید . ارزش غذایی آن کم ، ولی در برکندن صفرا بسیار مؤثر است .
آرایش :بر زگیل بسایند زگیل را بر می کند .
دمل و جوش :ضمادش در ورم های گرم که بیم گندیدن می رود و در باد سرخ مفید است .
سر:به صورت محلول اگر سر را با آب آن بشویند جوش های سر را از بین می برد .کندی دندان را که از خوردن ترشی باشد از بین می برد زیرا زبری دندان را برطرف می کند .سردرد ضربانی را تسکین
می بخشد.
چشم :اگر در چشم بکشند برای چشم درد مفید است ولی زیادش تیرگی می آورد .
اندام های تنفسی :افشره آن با گسی که دارد برای خون بر آوردن مفید
است.
اندام های غذا :خوردن و ضمادش در معالجه التهاب معده ، کبد و استفراغ تلخ (مراری )سودمند است .لیکن اشتها را ضعیف می کند .
اندام های دفعی :حقنه خرفه خراش روده را بر طرف می سازد . در اسهال مراری مفید است .قرحه و درد کلیه و مثانه را از بین می برد و در اکثر حالات اشتهای خوراک و اشتهای جماع را از بین می برد .اما به عقیده ما سرجویه شهوت انگیز است .شاید آنچه او فرماید راجع به مزاج های گرم و خشک باشد .
خرفه در بازداشتن نزیف حیض و در معالجه سوزش زهدان سودمند است .
آب خرفه داروی بواسیر خونی است .افشره اش کرم کدو را
بیرون می آورد .اگر خرفه را بریان کنند و بخورند اسهال قطع می شود .
تب ها :در علاج تب های گرم مفید است .
خرمای کال و نیمه رسیده
هردو نوع مشهورند و میوه گرمسیری هستند .
مزاج :سرد و خشک .خرمای کال از خرمای زرد قابض تر است .
خاصیت :خرما نفاخ است و به ویژه اگر بعد از آن آب بخورند .سرکه خرما در آغاز شیرین شدنش قرقر براه می اندازد و راه بندان هایی در درون ایجاد می کند .
پخته غوره خرما ،خرمای کال ،التهابات را تسکین می دهد و حرارت غریزی را بحال خود می گذارد .
خوردن کال و کم رسیده خرما چون زیاد باشد خلط های پدید می آیند .
سر :خرمای کال سردرد می آورد و اگر بیش از حد بخورند شاید سکته ببار آورد .
خرمای کامل و کم رسیده هر دو برای لثه و گوشت میان دندانها مفیدند .
سینه :با سینه و شش ناسازگارند .
اندام های غذا :معده را دباغی می کنند .در کبد بستگی ایجاد می کنند . دیر هضم اند و تردش دیر هضم تر است .ارزش غذایی آنها کم است و شیرین به هضم نزدیک تر است .
اندام های دفعی :هر یک از آن دو قبوضیت دارند و به ویژه اگر با سرکه یا آب انگور کهنه گس مزه آمیخته شوند .خرمای کم رسیده بول را زیاد می کند و اگر با سرکه گس خرده شود سیلان زهدان و نزیف بواسیر را قطع می کند.
تب ها :زیاد خوردن آنها تب و لرز می آورد .

خرمای تر

مزاج :گرم و تر است .
خاصیت:خونی که از خرمای تر بوجود می آید .بیم زود گندیدنش می رود ،بد است و علاجش با بادام و گلنگبین است و باید قبل از خوردن رطب کاهو خورند و بعد از خوردنش سرکه و سکنجبین بنوشند .
اندام های غذا :با معده سرد سازگار است .
نفس :به زیان حنجره و صدا است .
اندام های راننده :ملین است و گوهر آب پشت را فزونی می دهد .

خربزه

ریشه اش خشکی آور است .
خاصیت :رسیده اش لطیف و کالش متراکم است .مزاج خربزه نارسیده مزاج خیار است و به هر حال باز کننده است .گرمک از حیث خلط از سایر انواع خربزه بهتر است.گوشت آن زداینده و به ویژه تخمش بسیار جلادهنده است
خربزه رسیده و نارسیده هر دو زداینده و تخم آن بیشتر زداینده است .
خربزه با هر خلطی که در معده باشد می سازد و تبدیل به آن خلط می شود .
خربزه بیشتر میل به بلغم شدن می کند تا صفرا و سودا شدن .گرمک زود تغییر نمی کند .
آرایش :خربزه و به ویژه پوست و مغز آن پوست را پاک می کند . در برداشتن لکه های سیاه و سفید پوست و التهاب پوست مفید است و اگر مغز آن را چنان که هست با آرد گندم خمیر کنند و درآفتاب خشک کنند مفیدتر
است .
چشم :پوستش را بر پیشانی بچسبانند مانع نزله های چشم می شود و داروی بسیار خوبی است .
اندام های غذا :خربزه عموماً و به ویژه ریشه اش قی آور است . خربزه اگر خوب هضم نشود قی آور و مسهل می گردد .گرمک دیر هضم است مگر اینکه با همه محتویاتش خورده شود . گرمک از خربزه مغذی تر و خلطش بهتر است .
خربزه را باید بعد از خوردن طعام خورد ،درغیر این صورت دل را بهم می زند و قی می آورد .بهتر آن است که بعد از خربزه کسی که گرمی دارد سکنجبین بخورد و کسی که رطوبتش زیاد است کندر یا زنجفیل پرورده .
اندام های دفعی :کال و رسیده اش مدر بول است و علاج برای سنگ مثانه و کلیه ولی بشرطی که سنگ ریز باشد و در خرد کردن سنگ کلیه
ویژگی دارد .
گرمک کمتر ادرار آور و شیرین تر است و از خربزه زودتر به معده می رسد و به ویژه اگر گرمک نرم باشد .
زهرها :اگرخربزه در معده فاسد شود ،سم می گردد و هرگاه سنگینی معده حس شود باید بسرعت معده را خالی کنند و به هر وسیله ای باشد استفراغ نمایند .

خردل

مزاج :گرم و خشک
خاصیت :بلغم را قطع می کند و روغنش از روغن ترب گرم تر است .از دودش حشرات گریزانند .
آرایش :رخسار را پاکیزه می کند .لکه های بد رنگ و اثر خون خشکیده را می زداید .در علاج بهک خوب است . زبان را می خشکاند و درد داء الثعلب مفید است .
ورم و جوش :ورم گرم و هر ورم مزمن را نرم می کند .با گوگرد بر خنازیر بگذارند خوب است .
زخم و قرحه :علاج گری و قوباء است .
مفاصل :درعلاج درد مفاصل و عرق النساء داروی خوبی است .
سر :رطوبت سر را بر می چیند .داروی درد گوش و دندان درد است .
بعضی گفته اند :ناشتا خوردن خردل هوش را افزایش دهد .
چشم :در چشم بکشند تم و زبری چشم را از بین می برد .
سینه :خردل کوبیده با عسلاب بخورند قصبه الریه را از زبری مزمن شفا می دهد .
اندام های غذا :تشنگی آور است .
اندام های راننده :علاج خفگی زهدان است و آرزوی جماع را
برمی انگیزد.
تب ها :درتب های هر روزه و کهنه مفید است .

خرچنگ دریایی

خاصیت :سوخته اش از هر سوخته دیگر لطیف تر است .
آرایش :سوخته اش دندان را پاکیزه نگه می دارد و لکه های سیاه و کک و مک را از رخساره می زداید .
قرحه :سوخته اش زخم چرکین را خشک می کند و در گری سودمند است .
چشم :اشک را مانع است و همراه نمک بسایند ناخنه را از بین می برد .
فتیله از آن بسازند و بر پلک بمالند گری پلک را از بین می برد و در جلا دادن چشم بسیار سودمند است .

خرزهره

خرزهره دو نوع است : بیابانی و کنار آبی . خرزهره بیابانی برگش شبیه برگ خرفه است .شاخه های دراز و بر زمین گسترده دارد .همراه برگ ها خار هم هست .گاهی این نوع خرزهره را در ویرانه ها نیز می یابیم .نوع دوم که در کنار رودخانه ها پیدا می شود ، شاخه ها پایا و خارها در زیر برگها پوشیده و برگش همانند برگ بیدمشک و بادام است .مزه ای بسیار تلخ دارد .
مزاج : گرم و خشک
خاصیت : بسیار گدازنده ، با آب پز آن خانه را آب پاشی کنند کک و موریانه را ریشه کن می کند .
ورم و جوش : برگ آن را بر ورم های سخت بگذارند داروی بسیار خوبی است .
زخم و قرحه :خرزهره و به ویژه افشره برگ آن داروی خارش و گری و جوش های پراکنده است .
مفاصل :ضماد آن علاج پشت درد دیرپا و درد زانوان است .
سر :شکوفه اش عطسه آور است .
زهرها :به تنهایی سم است .اگر همراه آب انگور کهنه و فیجن خورده شود پادزهر حشرات سمی است .

خرنوب

خرنوب شامی بهترینش است .
مزاج :خرنوب نبطی از شامی خشک تر و سردتر است .
خاصیت :خرنوب شامی خشکی دهنده ، گیرنده و خرنوب نبطی خشک تر و خشکاننده تر است .
آرایش :اگر با خرنوب نبطی نرسیده زگیل ها را ماساژ دهند و فشار زیاد دهند از بین می رود .
سر :آب پزش را در دهان بگردانند درد دندان تسکین می یابد .
اندام های غذا :خرنوب شامی برای معده بد است و هضم نمی شود و خشکش نیز دیر هضم است .خرنوب نبطی در علاج یرقان مفید است .
اندام های راننده :در آب پز خرنوب نشستن معده را تقویت می کند .
خرنوب شامی تر شکم را روان می کند ، خرنوب شامی خشک شکم را بند می آورد و در علاج کم اشتهایی مفید است .
خرنوب نبطی از ریزش بی انقطاع و زیاد از حد حیض مفید است بشرطی که بردارند و بخورند .
در علاج پیچش و درد روده و در اسهال نیز مفید است .

خربق

دیسقوریدوس گوید :برگ این گیاه همانند بارهنگ یا سلق بیابانی و از سلق بیابانی کوتاه تر است .
باید نوعی را برگزید که پهنای سطحش مناسب و رنگش سفید ، زودشکن و بزرگ حجم و نازک باشد و فوراً در اول مرحله چشیدن بسیار زبان سوز نباشد و آب در دهان جمع گردد .
مزاج :گرم و خشک است .
خاصیت :خربق سفید از سیاه تلخ تر است و سیاه از سفید گرم تر و اگر موش بخورد می میرد .
آرایش :در عمل آرایش با خربق سیاه برابر است .
قرحه :سائیده اش را ببویند عطسه می کنند .
چشم :دید را قوی می کند .
اندام های غذا :خربق سفید در استفراغ کردن بسیار قوی است اما خطر خفه شدن نیز دارد .
زهرها :خوردنش سم است . سگ و خوک بخورند می میرند .

خربق سیاه

خوبش آن است که نه بسیار تازه و نه بسیار کهنه ، نه بسیار چاق و نه بسیار لاغر و میانه این چهار حالت باشد .
رنگش خاکستری ، زودشکن ، پوشیده نباشد که در میان آن چیزی مانند تار عنکبوت متکون شده است . مزه اش تند و زبان گز باشد .
مزاج :گرم و خشک .
خاصیت :گدازنده ، نرم کننده ، بسیار زداینده است و به حدی که گوشت مرده را می خورد .
آرایش :با سرکه بر پوست رخساره بمالند بهک و وضح (لکه سفید ) را بر می دارد .
زخم و قرحه :شیر خربق سیاه و خربق سفید را با سرکه بر پوست بمالند یا با آن استفراغ کنند علاج گری و قوباء و پوست انداختن است .ناصور را شفا می دهد و زخم سفت را از بن بر می کند .
مفاصل :استفراغ بوسیله ی تزریق در علاج فلج و درد مفاصل بسیار مفید است .
سر :خربق سیاه را در سرکه بپزند و در گوش بچکانند صداها را خاموش می کند و اگر در دهان بگردانند درد دندان تسکین می یابد .
آب پزش را در گوش کم شنوا بریزند شنوایی را تقویت می کند و در علاج بیماری وسواس و مالیخولیا وصرع و سردرد نیمه ای و سایر بیماری های سر مفید است .
چشم :در چشم بکشند دید را نیرو می دهد .
اندام های راننده :داروی بیماری سودا است و سودا را از تمام تن بیرون می راند .
زیان و فشاری ندارد .بلغم و صفرا را بیرون می آورد .
خون را از هر خلطی می پالاید حتی اگر در آن سوی بدن باشد و خلط های بد را از پوست می زداید .
خریق سیاه در علاج ورم روده و مثانه و در ریزش دادن بول و حیض مؤثر است .

خسک ـ سه کوهک

دو نوع خسک هست . اولی برگش به برگ خرفه می ماند و از آن باریک تر و دومی نمناک است که در جاهای مرطوب و کنار آب ها می روید .
مزاج :هر دو نوع خار خسک سرد و خشکند .
خاصیت :از آنجا که گیرنده و رساننده و نرمش دهنده است ریزش مواد را باز می دارد .
دمل و جوش :مانع ورم گرم و ریزش مواد است و برای ورم های گلو داروی خوبی است .
زخم و قرحه :خسک آمیخته با عسل در علاج زخم گندیده و بازرویانیدن گوشت سودمند است .
سر :در علاج قرحه های گندیده لثه مفید است .
چشم :آبش را در چشم بچکانند خوب است .
اندام های تنفسی :ورم های پیرامون گیر ماهیچه گلو را معالجه می نماید .
شهوت انگیز ، خرد کننده سنگ گرده و آبدان است .
افشره اش تأثیر خود او را دارد ،در علاج عسرالبول و قولنج مفید است .
زهرها :پادزهر مارگزیده و سم های کشنده است .آب پزش کک را از بین می برد .

خطمی

این نام یونانی و به معنی بسیار مفید آمده است .
مزاج :گرم و خشک
خاصیت :نرم کننده ، رساننده ، سست کننده و تحلیل برنده است .
آرایش :با روغن کنجد بر پوست بمالند ودر آفتاب بنشینند بهک را می زداید. تخمش مؤثرتر است .
ورم و جوش :ورم سخت را نرم می کند ،از آماس جلوگیری می نماید ،ورم خونی را فرو می نشاند ،دما را می رساند ، در علاج آماس بادکن و خنازیر مفید است .
با سقز تلخ بردارند زهدان سخت شده را نرم کند .
با صمغ و گوگرد بر خنازیر بگذارند سودمند است .
مفاصل :خطمی و به ویژه اگر با پیه غاز باشد در علاج درد مفاصل ، بیماری اعصاب ، لرزش ، گسستگی وسط های ماهیچه و کشیدگی اعصاب مفید است .
سر :ضمادش علاج ورم بناگوش است .
چشم :التهاب و بادکردگی پلک را از بین می برد .
سینه : تخمش علاج سرفه گرم است . راه بلغم برآوردن را آسان می کند ، مانع خون برآوردن است ، زیرا گیرندگی در بر دارد .
ضماد برگش ورم پستان را فرو می نشاند و از علاجات ذات الجنب و ذات الریه بشمار می آید .
اندام های غذا :شیره اش تشنگی را از بین می برد .
اندام های راننده :آب پز برگ و بیخش را بخورند در علاج سوزش مجرای بول ، سوزش روده ، ورم اطراف پیزی ، اسهال بد ، مفید است .
تخمش را با سقز بردارند علاج سفت شدن و بهم آمدن زهدان است .
آب پزش برای زهدان خوب و خون زچگی را پاک می نماید .
زهرها :با روغن کنجد و روغن زیتون بر تن بمالند از گزند حشرات در امانند.آب پزش با روغن کنجد را بر جای نیش زنبورعسل بمالند مفید است.

خّنثی

برگش همچون برگ گندنای شامی و ساقه اش صاف و بر سر ساقه گل است و ثمرش دراز و مستطیل چون بلوط و تند مزه است .
مزاج :گرم و خشک
خاصیت :خنثی و به ویژه بیخش زداینده و گدازنده است .
آرایش :این گیاه و به ویژه خاکستر بیخش داروی کم مویی و بیماری خونی می باشد و اگر خاکسترش را بربهک بمالند و در آفتاب بنشینند مفید است .
ورم و جوش :ضماد بیخش که با درد آب انگور کهنه باشد در علاج قرحه چرکین و بدخیم مفید است .
مفاصل :داروی سستی ماهیچه و درد استخوان است .
سر :افشره اش را تنها یا با عسل و آب انگور کهنه و مر مخلوط کنند چرک و ریم را از گوش می زداید و اگر در گوش عکس طرف دندان دردمند بچکانند درد دندان تسکین می یابد .
چشم :افشره بیخش برای چشم مفید است .
نفس کش :در علاج پهلو درد و سرفه مفید است .
بیخش را که با آب انگور کهنه بر پستان ورم کرده بگذارند سودمند است .
اندام های غذا :درعلاج یرقان بد نیست .
اندام های راننده :بول و حیض را ریزش می دهد .ثمر و گلش را با آب انگور کهنه بخورند مسهل است .بیخش را با درد آن بر ورم بیضه بگذارند مفید است .
زهرها :پادزهر نیش حشرات است .
ثمر و گلش را با آب انگور کهنه بخورند در نیش کژدم و هزار پا بسیار مفید است .

خولنجان

تکه هایی پیچیده ، به رنگ سرخ و سیاه ، تند مزه ، خوشبو ، سبک وزن و ره آورد چین است .
ماسرجویه گوید : خولنجان و خسرودارو یکی است .
مزاج : گرم خشک .
خاصیت : لطیف و بادشکن است .
آرایش : دهان را خوشبو می کند .
اندام های غذا : با معده سازگار است و خوراک را هضم می کند .
اندام های راننده :درعلاج قولنج و درد گرده مفید و در غریزه جنسی کمک می کند .

خیار چنبر

تخمش از تخم خیار بهتر و نارسیده تر باشد لطیف تر و بهتر است .
مزاج :سرد و تر .
خاصیت : صفرا و گرمی را خاموش می کند .
ورم و جوش :برگ آن را با عسل بیندازند و بر جوش های (شری ) بلغمی بگذارند مفید است .
نفس کش :غش کرده گرم مزاج آن را ببوید به هوش می آید و نشاط از سر می گیرد .
اندام های غذا :برای معده خوب است و تشنگی را دفع می کند اما کمتر به خوبی هضم می شود .
اندام های راننده :بول را ریزش می دهد . شکم را نرم کند . درد اطراف ذکر و میان ران ها را تسکین می دهد . با آبدان سازگار است .
زهرها : برگش در علاج سگ هار گزیده مفید است .

خیار شنبر

دو نوع خیار شنبر هست یکی کابلی و دومی بصرائی .
بهترینش آن است که از نی به دست می آید و درخشنده و چرب تر است .
مزاج :تر است و حرارت و سردی معتدل دارد .
خاصیت : تحلیل بر و نرمش بخش است .
ورم :علاج ورم های گرم درون است و اگر با آب تاجریزی بدان غرغره کنند آماس گلو را فرو می نشاند .بر ورم سخت بمالند مفید است .
مفاصل :مالیدنش بر پوست درد نقرس و مفاصل را از بین می برد .
سینه :اگر با آب گشنیز تر و لعاب اسفرزه بر گردن و سینه بمالند و بدان غرغره کنند در علاج خناق مفید است .
اندام های غذا : تنقیه کبد می کند ، در علاج یرقان و درد کبد سودمند است .
اندام های راننده :ملین است . مراره سوخته را بیرون می آورد و اسهالی بی آزار می دهد .    منبع: کتاب گیاه درمانی