رفلاکس معده و تدابیر طب سنتی
بیماری رفلاکس معده به مری با علامت سوزش سردل و به واسطه عوامل آناتومیک و عملکردی نارسایی اسفنکتر تحتانی مری رخ می دهد.
در پزشکی سنتی ایران سوزش سردل بیشتر با عبارت حرقت معده ذکر شده است و سه دسته علت در ایجاد آن موثر دانسته شده است. عامل اول مصرف غذاهای غلیظ و دیرهضم می باشد که با اصلاح شیوه زندگی و رعایت قوانین تغذیه این مورد اصلاح می شود. دسته دوم به علت وجود رطوبت خام در قسمت های ابتدایی معده ایجاد می گردد که داروهای منضج و مسهل بلغم برای این بیماران موثر است و دسته سوم حالتی است که خلط سوداوی از طحال بیش از حد لازم به قسمت های بالایی معده ریزش نماید که در این حالت مرطبات برای بیمار تجویز می گردد.
شاید هیچ موجود دیگری به اندازه انسان با ساده‌ترین امر زیستی یعنی خوردن و پیامدهای آن دردسر نداشته باشد. این همه ناراحتی‌های گوارشی گوناگون از سوزش و درد معده و زخم پپتیک تا مشکلات خودایمنی مانند کولیت اولسروز و کرون تا سندرم روده تحریک‌پذیر و تا بدخیمی‌های مری و معده و روده حاصل چیست؟ چه بسا که اگر انسان از تلاطم احساس و کشمکش شناخت و تنگنای تصمیم‌گیری و کوفتگی قضاوت آسوده بود عمل خوردن و نوشیدن برایش همانقدر آسان و منظم و بی‌دردسر پیش می‌رفت که برای قورباغه‌ای یا گربه‌ای یا گنجشکی…
آدمی از اندوه و شادمانی، خشم و ترس، بیم و امید، حیرت و سرور، مهر و کین، و شوق و نفرت ناگزیر است. این احساسات مانند مهمان‌هایی هستند که گاه بی‌آنکه دعوتشان کرده باشیم به خانه جان و دل ما می‌آیند، گاه این خانه را می‌روبند و می‌آرایند و گاه آن را می‌کوبند و می‌آلایند.
رفلاکس، گاه بیان حال کسی است که تلاش می‌کند با مشکلی آزاردهنده کنار بیاید ولی نمی‌تواند آن را هضم کند و در خود بپذیرد و از آن خود کند، در زندگی او چیزی وجود دارد که حالش از آن دگرگون می‌شود و به‌هم می‌خورد. این چیز می‌تواند انزجاری از خود باشد و یا چیزی و کسی در بیرون. نتیجه یکسان است: حس عاطفی معده، خوردنی را هر چند لذیذ می‌پسندد و آن را برمی‌گرداند ولی نمی‌تواند از شر آن خلاص شود. رفلاکس در این حال، نمایشی از تحمل اجباری، و واماندگی در گریز از مشکل یا حل آن است.
بنا به خوانش متنی و مشاهدات بالینی و دریافت نگارنده، بیماری رفلاکس معدی مروی برآیندی از تعاملِ دستکم سه عامل است:
۱. انباشتگی گاز (نفخ) در معده
۲. سستی دریچه پایینی مری: LES (فم معده)
۳. طولانی شدن زمان تخلیه از معده به روده
هرکدام از این سه عامل می‌توانند عامل اصلی یا فرعی این بیماری باشند، اگر چه بنا به برداشت متنی عامل نخست و دوم مهم‌تر است، ولی سبک زندگی مردم امروز عامل سوم را قوی تر کرده است.
- هرکدام از این سه عامل می‌توانند از سببهای بدنی/خوراکی/ روانی مختلف ناشی شوند، نمونه آن نفخ است که سببهای داخل بدنی و علل تغذیه ای و عوامل روانی عصبی گوناگون در آن نقش دارند و درمان آن همیشه یک جور نیست. (مثلاً بیشتر مردم نفخ را فقط به سردی نسبت می‌دهند درحالی که سیر و پیاز و تره هم با آنکه گرم و خشک هستند نفخ ایجاد می‌کنند).
- کندی تخلیه معده به روده در رفلاکس نقش بزرگی دارد و چه بسا جزئی از یک کندی سراسری در حرکات لوله گوارش باشد. این اختلال در بسیاری موارد از سببهای روانی منشا می‌گیرد.
- گاهی رفلاکس ناشی از اختلالات سوء مزاجی و تغذیه‌ای و روانی عصبی نیست بلکه به‌سبب فتق هیاتال رخ می‌دهد. در کسانی که به درمان‌های متعارف پاسخ نمی‌دهند باید این سبب را در نظر داشت.
فتق هیاتال (Hiatal hernia)
زمانی رخ می‌دهد که بخشی از معده ازطریق شکافی در دیافراگم وارد حفره‌ی سینه‌ای (یا حفره‌ی قفسه‌ی سینه) می‌شود. دیافراگم، صفحه‌ای ماهیچه‌ای است که با منقبض شدن و کشیدن هوا به درون ریه‌ها در تنفس مؤثر است. دیافراگم اندام‌های شکم را از اندام‌های موجود در قفسه‌ی سینه جدا می‌کند.
فتق هیاتال بیشتر در افراد بالای ۵۰ سال شایع است. معمولا اگر کودکی دچار این مشکل شود، علت آن وجود نقصی مادرزادی است. در بیشتر موارد فتق هیاتال موجب رفلاکس معده به مری می‌شود، یعنی محتویات معده به مری برمی‌گردد و موجب ایجاد حس سوزش معده می‌شود.
- اگر فرآیند وقوع رفلاکس بدرستی فهمیده شود و پروتکل درمانی (خوراک، دارو، رفتار) با توجه به جزئیات این ساز و کار انتخاب گردد و بیمار هم آموزش کافی ببیند و حرف شنو باشد رفلاکس درمان‌شدنی است و نیازی نیست که بیمار سالهای دراز داروی شیمیایی یا گیاهی مصرف کند.
مصرف چه مواد غذایی منجر به رفلاکس یا تشدید آن می‌شود؟
مشکل رفلاکس، با مصرف غذاهای نامناسبی چون غذای زیر، تشدید مییابد و از این رو به هنگام رفلاکس، باید از مصرف آنها پرهیز نمود:
- مصرف غذاهای غلیظ مانند غذاهای خمیری (اسپاگتی، ماکارونی، پیتزا، لازانیا) و نان فطیر
- مصرف قهوه، نسکافه و سایر ترکیبات محتوی کافئین
- مصرف غذاهای چرب و سرخ کردنی
- مصرف غذاهای نفاخ مانند حبوبات، سیر و پیاز و سبزیجات خام
- مصرف زیاد عدس، بادمجان، کلم
- مصرف گوشت گاو و غذاهایی با رطوبت زیاد
- نعناع و عرق نعناع
- ادویه‌جات تند مانند فلفل و خردل
- گوجه فرنگی و برخی مواد که با آن درست می‌شود مانند سس کچاپ،
- میوه‌های آبکی یا محرک مانند خیار، شلیل، آلو، طالبی
- برخی از داروها از جمله داروهای مورد استفاده در درمان آسم، آنتی هیستامین‌ها، مسکن‌ها، آرام بخش‌ها و داروهای ضدافسردگی
دمنوشی برای کاهش رفلاکس ناشی از اضطراب
دمنوش به و گل محمدی (همراه با هم) برای کاهش رفلاکس، و بهبود تخلیه معده، و کاهش تپش قلب اضطرابی سودمند است و برانگیختگی هیجانی را تعدیل می‌کند.
کسانی که در پی رویارویی با استرس دچار رفلاکس می‌شوند بهتر است بجای چای معمول، روزی دو بار این دمنوش را حدود یک ساعت بعد از غذا بنوشند.
برای اثربخشی بهتر، به دو نکته زیر توجه کنید:
۱. این دمنوش باید خوب خوب دم بکشد تا مزه آن گس و دبش درآید.
۲. این دمنوش باید بدون شیرین کننده یا با کمترین اندازه شیرین‌کننده (چه قند و چه نبات یا عسل) نوشیده شود.
نوشیدن یک استکان دمنوش ترکیبی به و گل محمدی، همراه با قدری زنجبیل و عسل، حدود ۳۰ دقیقه پس از غذا برای کاهش رفلاکس مفید است.
یک‌قاشق چای‌خوری عسل و سر قاشق چای‌خوری زنجبیل برای یک استکان از این دمنوش کافی است.
رب انار گس و پیه انار برای رفع سستی دریچه پایینی مری
یکی از راه‌های کاهش رفلاکس، بهبود تونوسیته دریچه تحتانی مری است. رب انار گس و کمی ترش (نه خیلی ترش) برای این مقصود سودمند است. پرده‌ها و پیه انار هم قابض قوی دهانه معده هستند.
درمانی برای ریفلاکس با شربت تخم بالنگو
شربت تخم بالنگو، نوشیدنی آشنا و ساده و خوش طعمی است که برای کاهش ترش کردن بسیار موثر است.
کسانی که ترش می کنند و بخصوص بزاق زیادی نیز دارند و شبها از گوشه دهانشان آب می ریزد، با نوشیدن این شربت راحت تر می شوند و چه بسا از این مشکل خلاصی می یابند.
دستور عمومی تهیه شربت تخم بالنگو:
۱ قاشق مرباخوری تخم بالنگو
دو سوم لیوان آب
یک سوم لیوان گلاب
یک قاشق مرباخوری عسل
پس از مخلوط کردن و هم زدن همه اجزاء، حدود ۲۰ دقیقه صبر کنید تا تخمها خوب لعاب بدهد. سپس آن را دوباره هم زده، و بعد آن را آرام آرام و جرعه جرعه بنوشید.
بهترین زمان مصرف این شربت هنگام خالی بودن معده در فواصل بین وعده های غذاست.
بسته به میزان ترش کردن می توان از ۱ تا ۳ بار در روز این ترکیب را بکار برد.
زمان لازم برای اثربخشی کامل این دارو، بسته به بیمار فرق می کند ولی دستکم ۳ هفته مصرف مداوم توصیه می شود و البته بدیهی است که پرهیز از خوراکهای تری آور و سردی آور مانند ماست، خیار، صیفی جات، و آب سرد برای بهبود رفلاکس معده به مری ضروری است.
کسانی که سالهای طولانی داروهایی مثل امپرازول مصرف کرده اند، باید حتما توسط پزشک متخصص طب سنتی ویزیت شوند تا برنامه جامعی برای درمان جایگزین دریافت کنند.
۱. با وجود انکه تخم بالنگو لعابیت دارد، می‌تواند بعنوان یک داروی منشّف، مسخّن، و مقوّی جرم معده در جذب و تحلیل رطوبات زاید معده و امعاء و بهبود تونوسیته آنها مفید باشد، ولی این اثر با چند عامل دیگر نیز همبستگی دارد از جمله:
- چگونگی آماده‌سازی تخم بالنگو پیش از کاربرد داخلی (تخم بالنگوی ساده، یا بوداده)
- نسبت وزنی-حجمی تخم بالنگو به آب
- دمای آب (آب ولرم، آب معمولی، آب سرد)
- مدت زمانی که برای تشکیل موسیلاژ و حصول ایندکس تورم به تخم بالنگو در مایع فرصت می‌دهیم
- دیگر اجزای دارویی فعال در فرآورده بالنگویی (مثلا گلاب، عسل، عرقیات دیگر… در شربت تخم بالنگو)
- زمان اضافه کردن اجزاء (پیش از آنکه تورم لعاب ایجاد شود، یا پس از ایجاد آن)
- زمان مصرف آن در ساعات روز و اوقات غذا خوردن
۲. آنچه درباره اثر تخم بالنگو بر رفلاکس گفته شد صرفاً با همان ترکیب و همان نحوه مصرف، قابل توصیه است.
- دقت کنید که گلاب در این شربت باید قابض و گس باشد، کل حجم لیوان بیش از ۲۵۰ سی‌سی نباشد، و یک قاشق مرباخوری پر تخم بالنگوی خوب بمدت ۲۰ دقیقه در لیوان حاوی آب و گلاب خیسانده شود و عسل نیز به آن افزوده شود.
۳. باز هم تاکید می شود که رفلاکس گوارشی مزمن کهنه نیاز به درمان جامع و پیگیری مستمر دارد و این دستور، جایگزین مراجعه به پزشک آگاه متخصص در طب سنتی نیست. همچنین گاه ممکن است که بیمار دچار رفلاکس، مبتلا به فتق هیاتال باشد که دراین حال، به ملاحظات درمانی خاصتری نیازمند است.
۴. البته تخم بالنگو را می‌توان در اختلالات گوارشی دیگر با سوء مزاجهای متفاوت، بکار برد که شرح آن در اینجا قابل ذکر نمی‌باشد.
تخم بالنگو همان تخم شربتی نیست!
تخم شربتی از تخم بالنگو کوچکتر است و گرد به نظر می‌رسد درحالی که تخم بالنگو کشیده‌تر است و طول آن ۲ تا ۳ برابر اندازه تخم شربتی است.
تخم بالنگو با دستورهای مصرف گوناگونی برای مقاصد درمانی مختلف از جمله کاهش تشنگی، کاهش رفلاکس، تقویت قلب، تقویت معده، و کاهش آزارهای التهابی روده کاربرد دارد.
گلقند تدبیری دیگر در درمان رفلاکس
گلقند یکی از محصولات خوش عطر و خوش طعم طب سنتی ایران است که از عسل و گلبرگ گل محمدی، یکی از زیباترین و پرخاصیت‌ترین گل‌های جهان تهیه می‌شود و از خواص درمانی فوق العاده‌ای برخوردار است که نباید آن ها را دست کم گرفت. شاید شما هم از دسته افرادی باشید که از خواص درمانی این معجون بی نظیر شنیده باشید، اما شنیدن کی بود مانند دیدن. بعد از هر غذا به مدت یکماه یک قاشق مرباخوری گلقند مصرف کنید.
روش تهیه گلقند
- برای تهیه این فرآورده طب سنتی ابتدا گلبرگ‌های گل محمدی (بدون کاسبرگ و سایر قسمت‌های گل) با هم وزن خود عسل به صورت لایه لایه ترکیب می‌شود.
- و هر سه چهار روز باید ترکیب موجود هم زده شود و تا چهل روز در آفتاب بماند.
- به این نوع محصول تهیه شده در کتب معتبر طب سنتی گلنگبین اطلاق می‌شود و دارای طبیعت گرم و خشک است.
- اگر به جای عسل، همراه شکر قهوه ای یا شکر نیشکر به اندازه برابر با گلبرگ مخلوط شود گلقند بدست می‌آید که همان اثرات گلنگبین را دارد تنها گرمی آن کمتر و رطوبت آن قدری بیشتر است.
- فقط به این نکته توجه داشته باشید که اگر از گلبرگ خشک شده استفاده می‌کنید حتما با کمی گلاب خالص برگ‌ها را تر کنید تا قابلیت ممزوج شدن با شکر یا عسل را داشته باشد.
شربت آلوئه ورا آبی بر روی آتش رفلاکس معده
به مدت یکماه، صبح ناشتا و شب قبل خواب از شربت آلوئه ورا استفاده نمایید.
مواد لازم برای تهیه شربت آلوئه ورا
برگ آلوئه ورا : ۱ عدد بزرگ
عسل : ۵ قاشق غذاخوری
لیمو ترش : ۱ عدد
طرز تهیه:
برای تهیه شربت آلوئه ورا ابتدا برگ آلوئه ورا را برش می زنیم و ژله های درون برگ را خارج می کنیم، سپس ژله ها را به قطعات کوچکتر تقسیم می کنیم و به خوبی می شویم. در ادامه ژله ها را داخل یک کاسه آب سرد می ریزیم.
اجازه می دهیم ژله ها به مدت ۲۰ تا ۳۰ دقیقه درون آب سرد بمانند تا تلخی شان به طور کامل گرفته شود. برای این تلخی ژله آلوئه ورا به طور کامل گرفته شود بهتر است که هر ۵ دقیقه آب سرد را دور بریزیم و آب تازه جایگزین کنیم.
در این مرحله پس از اینکه تلخی ژله آلوئه ورا را گرفتیم، آنرا درون مخلوط کن یا میکسر می ریزیم و به طور کامل پوره می کنیم، در ادامه آب لیمو ترش را می گیریم و پس از اینکه صاف کردیم به همراه عسل به مخلوط کن اضافه می کنیم.
حالا چند دقیقه دیگر مواد را میکس می کنیم تا عسل و آب لیمو ترش به طور کامل به خورد ژله آلوئه ورا بروند. در ادامه یک سوم لیوان را با مخلوط ژل آلوئه ورا پر می کنیم و باقیمانده آنرا با آب سرد پر می کنیم و چند قالب یخ اضافه می کنیم.
- بقلم دکتر مجید انوشیروانی
- بخشی برگرفته از مطالب سایت طبایع
