استخوان ها و اسکلت بدن (بخش اول)‌

استخوان یک بافت همبند، سخت است و قسمت بیشتر اسکلت بدن را تشکیل می دهد. تعدادی سلول، الیاف و یک ماده زمینه ای، بافت استخوانی را به وجود می آورند. پس از بافت خون، بافت استخوانی بیشترین قدرت بازسازی را دارد، و می تواند در برابر فشار وکشش سازش یابد.

برای استخوان سازی، وجود کلسیم و فسفات کافی در خون و نیز ویتامین های C A و D ضرور است. هورمون های پاراتورمون که از غدد پاراتیروئید ترشح می شود و میزان کلسیم و فسفات را در خون کنترل می کند، هورمون رشد که از بخش پیشین غده هیپوفیز، در خون می ریزد؛ تیروکسین که از غده تیروئید ترشح می گردد و هورمون های جنسی تستوسترون در مردان و استروژن در زنان بر روی رشد بافت استخوان اثر می گذارد و در تشکیل اسکلت نقش دارد.

استخوان، داربستی قوی و محکم برای بدن است؛ شکل بدن را نگاه می دارد و تکیه گاه آن به حساب می آید؛ محل اتصال رباط ها و عضلات است و همچون اهرمی برای عضلات عمل می کند. مغز، نخاع، قلب، شش ها و احشای لگنی با استخوان ها محافظت می شوند. استخوان، محل ذخیره ۹۷ درصد کلسیم و قسمت بیشتر فسفر بدن است. مغز استخوان، انواع سلول های خونی را تولید می کند و در بیشتر فعالیت های حیاتی بدن نقش دارد.

در پزشکی قانونی، استخوان کاربرد دارد، و با بررسی آن می توان به زمان مرگ و جنسیت فرد، پی برد و سن وی را حدس زد و استخوان انسان را از غیر او تمیز داد. تفاوت جنسی در این زمینه در استخوان های بالغ مطرح است. استخوان های جمجمه و لگن از نظر جنسیت، بیشترین تفاوت ها را دارند؛ به گونه ای که در ۹۰ درصد افراد، تنها با بررسی جمجمه و یا لگن می توان جنسیت را مشخص کرد.

در استخوان شناسی از جمله بحث ها، تمایز جنسی اسکلت و استخوان هاست. در مجموع، استخوان های یک زن بالغ، نسبت به یک مرد بالغ، کوچکتر، سبکتر و دارای ستیغ ها و زواید کوچکتر و کمتری است و نسبت به طول، قطر کمتری دارد. زمان پیدایش و به هم پیوستگی مراکز استخوان سازی در زنان، زودتر از مردان صورت می گیرد.

استخوان های زنان استحکام استخوان های مردان را ندارد. شیوه اسکلت و استخوان بندی در آنها به گونه ای است که در نسبت بین اندام ها ارتفاع بدن در حالت نشسته، نسبت بین دست و پا، بازو و ساعد، ران و ساق پا، تفاوت های آشکاری بین دو جنس مشاهده می شود. همین تفاوت ها خاستگاه تمایز نمای خارجی بدن مرد از بدن زن است. در شرایط مشابه و در نژاد یکسان، به طور متوسط، قد مرد و طول گردن وی بلندتر از زن است. بدن مرد، عضلانی و شانه هایش پهن ترند، نیز لگن و باسن او کوچکتر و لاغرتر و در مجموع، هیکل و جثه مرد، درشت تر از زن است.

اسکلت قفسه سینه، یک محفظه استخوانی – غضروفی ارتجاعی است که حجم آن هنگام تنفس تغییر می کند. قفسه سینه مانند مخروطی ناقص می نماید که انتهای فوقانی آن کوچکتر است و از طریق پرده فوق جنبی، با قاعده گردن ارتباط دارد. انتهای تحتانی و گسترده قفسه سینه به وسیله دیافراگم، به طور کامل از حفره شکمی جدا می شود.

قفسه سینه دارای ۴ جدار قدامی، خلفی، و دو جدار طرفی، یک سوراخ فوقانی و یک سوراخ تحتانی است. در جلو آن، استخوان جناغ و در دو طرف و عقب ۱۲ جفت دنده و در عقب ستون مهره های سینه ای (۱۲ مهره) قرار دارد.

برخی از تغییرات اسکلت قفسه سینه به جنس (زن یا مرد بودن) مربوط می شود؛ حجم آن در زنان (با حفظ نسبت ها) کمتر از مرد است. کوتاهی نسبی جناغ در زنان باعث می شود که دهانه فوقانی قفسه سینه مایل تر باشد. بریدگی بالایی جناغ در جنس زن برابر سومین مهره سینه ای است، درحالی که این بریدگی در جنس مرد، برابر دومین مهره سینه ای قرار دارد. دنده های فوقانی در زن، تحرک بیشتری دارند و امکان اتساع نسبی بیشتری را به بخش فوقانی قفسه سینه می دهند.

استخوان جناغ از میان استخوان های قفسه سینه دارای تفاوت های جنسی است. این استخوان از سه قسمت دسته، تنه و زایده خنجری تشکیل شده، در بالا با استخوان های ترقوه و در دو طرف با غضروف های ۷ جفت دنده اول مفصل می شود. قسمت فوقانی استخوان پهن و قسمت های تحتانی آن، باریکتر است. جناغ از جمله استخوان هایی است که مقادیر زیادی، مغز استخوان قرمز دارد.

منبع: کتاب زن. سیدهادی حسینی و علی احمد راسخ . صص ۱۶۰-۱۶۳، انتشارات امیرکبیر. سوم. ۱۳۸۷٫