گیاه درمانی در بیماری های قلبی- عروقی

از آغاز تمدن بشری گیاهان نه تنها در طبخ غذاهای مورد استفاده انسان ها نقش مهمی داشته اند، بلکه در درمان های طبی هم همراه انسان بوده اند. گیاه پزشکی و گیاه درمانی منشأ پیدایش داروهای بسیاری از جمله داروی افدرین بوده است که از گیاه افدرا به دست آمده و یا داروی دیگوکسین که از گیاه Digitalis purpurea تولید شده است. با پیشرفت های حاصل شده در امر پزشکی، طب سنتی و گیاه پزشکی جایگاه خود را از دست داده است، ولی در بسیاری از نقاط جهان هنوز اعتماد خاصی نسبت به این گونه داروها وجود دارد.
متأسفانه به دلیل استفاده ناآگاهانه و خودسرانه برخی از مکمل های گیاهی و تداخل آنها با بسیاری از داروها به ویژه داروهای قلبی- عروقی عوارض جبران ناپذیری هم ممکن است ایجاد شود، بنابراین در کنار تأثیرات مفید و مثبت آنها باید از عوارض ناشی از تداخل آنها با سایر داروها هم آگاه بود.
در جهان حدود ۱۵ میلیون نفر در معرض خطر تداخل گیاهان دارویی و داروهای پزشکی می باشند و مصرف کنندگان این گونه داروها اطلاعات کمی در مورد تداخل داروهای گیاهی با سایر داروها و عوارض جانبی ناشی از آنها دارند. گیاهان بسیاری وجود دارند که دارای اثرات درمانی و پیشگیری کننده از بیماری های قلبی- عروقی هستند و بر بالا بودن چربی خون، فشار خون و نارسایی قلبی از طریق ایجاد اثرات آنتی اکسیدانی، ضد لخته ای، کاهش دهنده فشار خون و جلوگیری از سخت شدن عروق، تنظیم ضربان قلب و گشادکنندگی عروق تأثیرگذار هستند. داده های به دست آمده از مطالعات اپیدمیولوژیک نقش آنتی اکسیدان ها و فلاونوئیدهای موجود در گیاهان را در بهبود سلامت قلب و عروق به اثبات رسانده اند.
از طرفی گیاهان ممکن است تأثیرات منفی هم بر عملکرد قلب و عروق داشته باشند؛ از جمله ایجاد آریتمی، فشار خون و ایجاد اثرات مشابه جریانات عصبی سمپاتیک که باعث ایجاد تداخل در فعالیت قلب می شود.
برای مثال برخی از گیاهان دارویی با داروهای ضد انعقادی تداخل پیدا کرده و باعث افزایش اثر دارو و ایجاد احتمال خونریزی می گردند. داروی وارفارین یکی از داروهای مورد مصرف در بیماری های قلبی- عروقی است که تداخل آن با گیاهان اهمیت حیاتی برای بیمار دارد.
در زیر برخی از مکمل های گیاهی که با وارفارین تداخل دارند ذکر شده است:
زنجفیل: این داروی گیاهی از تشکیل لخته در خون جلوگیری می نماید لذا باید از مصرف آن خودداری شود.
سیر: ثابت شده است که سیر از تشکیل لخته در خون جلوگیری می کند و باعث افزایش رقت خون می گردد، بیمارانی که وارفارین مصرف می نمایند، نباید بیشتر از ۱ حبه سیر در روز مصرف کنند، زیرا ممکن است باعث رقیق شدن بیش از حد خون و احتمال خونریزی گردد.
چای سبز: چای سبز باعث خنثی شدن اثر وارفارین می گردد، بنابراین افرادی که چای سبز و وارفارین مصرف می نمایند باید خون خود را مرتباً چک کنند تا اثر دارو کم نشده باشد.
خیار: پوست خیار حاوی ویتامین K می باشد. تا حد امکان خیار را بدون پوست مصرف نمایید.
گزنه: برگ های گیاه گزنه دارای ویتامین K می باشند و اثر وارفارین را کاهش می دهند، بنابراین از مصرف آن باید خودداری شود.
سویا: مصرف فرآورده های لوبیای سویا و شیر سویا باعث کاهش اثر ضدلخته ای وارفارین و افزایش احتمال بروز لخته می گردد. از مصرف فرآورده های حاوی سویا خودداری نمایید.
زردچوبه و پیاز: این دو ماده غذایی هم دارای اثرات ضد لخته ای می باشند و مصرف زیاد آنها باعث افزایش احتمالی خونریزی می گردد. مصرف ۱ عدد پیاز کوچک در روز منعی ندارد.

در مورد میوه ها هم دو مورد استثناء وجود دارد:

انبه و گریپ فروت.
 

گریپ فروت: در صورت مصرف مداوم آب گریپ فروت، اثر وارفارین زیاد شده و احتمال خونریزی را افزایش می دهد. در صورت مصرف وارفارین از مصرف گریپ فروت و آب گریپ فروت خودداری نمایید.
گریپ فروت در مختل شدن اثر داروهای دیگری هم نقش دارد و افرادی که از داروهای آنتی هیستامین، داروهای کاهش دهنده کلسترول و آرام بخش استفاده می نمایند، نیز باید از مصرف آن خودداری کنند.
انبه: مصرف فراورده های انبه و آب و عصاره انبه باعث افزایش اثر ضد لخته ای وارفارین و احتمال خونریزی می گردد، بنابراین از مصرف آن خودداری نمایید.
در ادامه؛ به بررسی اثرات مفید چند گیاه در سیستم قلبی می پردازیم:
تعداد زیادی از گیاهانی که حاوی گلیکوزید می باشند، دارای خاصیت تقویت کنندگی قلب هستند و باعث افزایش قدرت انقباضی قلب می شوند. همانند داروی دیگوکسین که از گیاه Digitalis purpurea به دست می آید و در درمان بیماری نارسایی قلبی کاربرد دارد و دوز مصرف آن باید با توجه به شرایط خاص بیمار تنظیم گردد.
همچنین افرادی که تحت درمان با دیگوکسین می باشند، باید از مصرف همزمان داروهای گیاهی چون شیرین بیان، اسفرزه، بارهنگ و جین سینگ که ممکن است باعث افزایش سمیت دیگوکسین و یا کاهش اثر آن شود، جداً خودداری نمایند، زیرا در هر دو حالت ممکن است باعث به خطر افتادن زندگی آنها گردد.

گیاه گل مار( Snake root یا Respentina)
 

حاوی ترکیب آلکالوئیدی reserpine بوده و از سال ۱۹۳۱ به عنوان داروی کاهش دهنده فشار خون مورد بررسی قرار گرفت و یکی از اولین داروهایی بود که در مقیاس وسیع جهت درمان فشار خون، مورد استفاده قرار گرفت. این دارو تأثیر خود را از طریق بلوکه کردن غیرقابل برگشت آمین های بیوژن مانند نور اپی نفرین، دوپامین و سروتونین در سیستم اعصاب محیطی و مرکزی اعمال می کند. reserpine از طریق کاهش بازده قلبی، کاهش مقاومت عروق محیطی، کاهش ضربان قلب و کاهش ترشح رنین باعث کاهش فشار خون می گردد. با عرضه داروهای جدید فشار خون که عوارض کمتری بر سیستم اعصاب داشتند، تولید و عرضه این دارو کمتر شد.
گیاه چهار کاسبرگی( Stephania tetrandra) در طب چینی به عنوان داروی کاهش دهنده فشار خون مورد استفاده بوده است. تتراندرین آلکالوئیدی است که از این گیاه به دست می آید و اثری مشابه وراپامیل ( داروی کاهنده فشار خون) دارد. استفاده خودسرانه از این گیاه ممکن است باعث ایجاد عوارض جانبی مانند جهش ژنی و مشکلات سیستم ایمنی شود.
گیاه سرخ ولیک یا زالزالک( crataegus hawthorn) جهت درمان آنژین صدری( درد قفسه سینه) مؤثر تشخیص داده شده است. برگ ها و گل های این گیاه حاوی ترکیبات فعال بیولوژیکی مانند پروسیانین های اولیگومریک، فلاونوئیدها و کاتشین ها می باشند. همچنین دارای خواص آنتی اکسیدانی هستند و از تشکیل ترومبوکسان A2( ترکیب مؤثر در ایجاد لخته) هم جلوگیری می کنند. به علاوه مانع افزایش کلسترول، تری گلیسیرید و LDL شده و از پیشرفت آترواسکلروز، تجمع کلسترول در کبد( از طریق تجزیه آن به اسیدهای صفراوی) و سنتز کبدی کلسترول جلوگیری می نمایند.

ریشه و دانه گیاه جینکو بیلوبا در طب چینی استفاده های زیادی داشته است، ولی استفاده از آن در طب نوین از قرن بیستم آغاز شده است. فلاونوئیدهای موجود در جینکو بیلوبا باعث کاهش نفوذپذیری سرخرگ ها می شوند. همچنین دارای خاصیت بلوکه کردن رادیکال های آزاد بوده و ترپن های موجود در آن مانند جینکولوئیدها از فعالیت فاکتورهای فعال کننده پلاکتی جلوگیری می نمایند. به علاوه ثابت شده است که باعث کاهش مقاومت عروقی و بهبود جریان خون بدون تأثیر بر فشار خون می گردند. همچنین تأثیرات مثبت آن بر خستگی، بهبود حافظه و خلق و خو به اثبات رسیده است.
برگ های گیاه رزماری باعث افزایش جریان خون، کمک به هضم غذا، بهبود خلق و خو و افزایش انرژی می شوند. تحقیقات زیادی در مورد اثر آنتی اکسیدانی ترکیبات دی ترپنوئید آن مخصوصاً کارنوزیک اسید و کارنوزول صورت گرفته است. همچنین از تولید سوپراکسیدها جلوگیری می کند. روغن های معطر آن نیز دارای اثرات ضد میکروبی بوده و پیگمان های آن باعث نفوذ پذیری عروق می شوند.
در کنار افزایش مصرف داروهای گیاهی، باید اطلاعات مفیدی هم در خصوص تداخلات این گونه مکمل ها با داروهای مصرفی در اختیار بیماران قرار گیرد تا از عوارض احتمالی تداخلات آنها که گاهی بسیار حیاتی می باشند، جلوگیری گردد. در پایان به بیماران قلبی که از داروهای ضد انعقادی چون وارفارین و یا داروی دیگوکسین استفاده می نمایند، توصیه می شود با توجه به حیاتی بودن این داروها برای آنها، از مصرف هرگونه داروی گیاهی همراه با آنها جداً خودداری نمایند.
منبع: دنیای تغذیه، شماره ۱۰۱٫