آشنایی با آداب و رسوم مردم خوی

تکم چی ها، منادیان رسیدن نوروز

یکی از رسم های زیبای ایام نوروز در شهر باصفای خوی، رسم «تکم چی» ها بوده که در حال حاضر در غبار فراموشی ایام، گم شده است و این در حالی است که در گذشته نه چندان دور، ورود تکم چی و شنیدن صدای آوازش در کوی و برزن شهر و روستاهای خوی، طلیعه ای برای در راه بودن نوروز بود.

چند روزی مانده به عید، تکم چی به طور نمادین، تکم (بز ساخته شده از قطعات چوب) را در کوچه می چرخاند و در حالی که اشعاری به زبان ترکی و با صدای دلنشین می خواند، نوید آمدن عید را می داد و پاداش خود را از مردم می گرفت.

متاسفانه امروز فقط نشان حضور تکم چی ها و اشعار زیبایشان را تنها می توان در خاطرات پیرمردان و پیرزنان روستایی یافت.

«هیس آلماق»، آیین پاک کردن خانه

نجوای آمدن و رسیدن نوروز را به نوعی می توان از تلاش ها و تکاپو و شوق کدبانوهای شهرمصفای خوی، برای تمیز کردن خانه، اثاث منزل می توان استشمام کرد.

در خوی نیز به مثابه سایر شهرهای ایران اسلامی، از اواسط اسفندماه، خانه ها گرد و غبار یک ساله را با آیین خانه تکانی که به «هیس آلماق» موسوم است، از رخسار می زدایند تا رنگ و بوی تازه ای بگیرد.

چهارشنبه سوری

از میان تمام مراسمات باقیمانده از زمان قدیم، چهارشنبه سوری آخر سال به عنوان یکی از رسوم نوروزی هنوز با حال و هوای دیگری که نشان از تغییرات محیطی و زمانی می دهد در تمام روستاها و شهر خوی هنوز رونق دارد.

چهارشنبه سوری نام آیینی از مراسمات دیرین بین مردم است که هدف تمامی مراسم آن دور کردن پلیدی ها و زشتی ها بود.

این مراسم که نمادی از دوستی، الفت، صمیمیت و نماد چهار فصل سال و عناصر چهارگانه طبیعت است با رخنه برخی موارد غیرسنتی به چهارشنبه پرخطری مبدل شده است که همه ساله آثار این خطرات، جان باختن تعدادی از جوانان و زخمی و بستری شدن تعدادی از آنها به علت استفاده از مواد آتش زا و مواد منفجره است.

در خوی نیز همراه با سراسر آذربایجان و ایران ، چهارشنبه سوری موسوم به ایلیین آخیر چارشنبه سی ( چهارشنبه آخر سال) است.

از جمله مطالبی است که در موقع پریدن از روی آتش در لبان افرادی که از روی شعله های آتش می پرند، مردم در دهان خود زمزمه می کنند، آتیل باتیل چارشنبه، بختیم آچیل چارشنبه (بپر و بیافت چهارشنبه، بخت به من روی آور چهارشنبه) و دردیم، بلام بو اوددا قالسین، باش آغریم، دیش آغریم بوردا قالسین (درد و بلایم در این آتش بماند، سر دردم، دندان دردم در اینجا بماند) است.

خرید چهارشنبه آخر سال نیز از رسوم این روز است، از جمله وسایلی که شب چهارشنبه خریده می شود آینه است که مظهر صمیمیت و یکرنگی است و کوزه که آب را در خود جای می دهد و مظهر پاکی است و نیز اسپند برای دفع چشم زخم کاربرد دارد.

تخم مرغ رنگی

از مراسم دیگر در آذربایجان ، تخم مرغ شکنی است. در روزگاران نه چندان در خوی و آذربایجان، تخم مرغ ها را در پوست پیاز می پختند تا رنگ بگیرد و آن را در بین کودکان به عنوان سوغاتی چهارشنبه و حتی نوروز، توزیع می کردند.

مراسم شال انداختن به خانه ها

مراسم شال اندازی سنت و آیینی است که با همه زیبایی و صفایی که دارد آرام آرام در حال خروج از زندگی شهری است ولی هنوز در بیشتر مناطق روستایی خوی هنوز هم معمول است.

شال انداختن این چنین بود که بعد از مراسم آتش افروختن در چهارشنبه، جوانان بر بام خانه خویشان و همسایگان رفته و دستمالی را از پنجره و در از روزن بام ها به درون آویزان می کردند و عیدی می خواستند.

صاحب خانه دستمال را از آجیل و میوه و سایر هدایا پر می کرد و می گفت: چک الله مطلبین وئرسین یعنی: (بکش؛ خداوند مرادت را بدهد).

تزیین سفره هفت سین

تزیین سفره هفت سین و آماده کردن سبزه نوروزی از دیگر رسومی است که هنوز در آذربایجان غربی و خوی رایج است.

در مناطق روستایی پهن کردن سفره هفت سین زیاد مرسوم نبوده و به جای آن سفره عید گسترده می شد و افرادی که برای عید دیدنی به آن خانه می آمدند در آن سفره می نشستند و پذیرایی می شدند.

دید و بازدید عید و صله رحم

بعد از تحویل سال نو، دید و بازدید از بزرگان خانواده و اعضای فامیل از دیگر رسوم خوب بین مردم است که چند روز اول عید در مناطق شهری و روستایی خوی به این امر اختصاص می یابد.

پایان بخش مراسمات نوروزی و عید نوروز با آیین سیزده بدر پایان می یابد که در این روز مردم به خارج از شهرها می روند و این روز را در دامن طبیعت سپری می کنند.

توجه به سنت ها

به گفته پژوهشگران فرهنگ مردم، با برنامه ریزی و یاد آوری سنت های دیرین و جای گرفتن آنها در بین دانش آموزان و دانشجویان و نسل جوان می توان در ایجاد زمینه های شادی و همراهی اجتماعی موثر واقع شد.

بنا به این اعتقاد، با هدایت و رواج دادن مراسم زیبا و خالی از خطر آخرین چهارشنبه سال در مراکز و مجتمع های فرهنگی و هنری، بار دیگر می توان سنت های اصیل نوروزی را زنده کرد تا دیگر صدای ترقه و فشفشه و بمب های دست ساز، دل و جانمان را آزار ندهد و فرزندان این خاک و بوم، رسوم و سنت های دیرینه شان را در عصر تکنولوژی و اینترنت پاس بدارند.

لازم به ذکر است، شهرستان خوی با وجود قرار گرفتن در مسیر جاده ابریشم تنها راه مرزی نزدیک به کشور ترکیه است. خوی تنها شهریست که مسافت آن با شهر وان در کشور ترکیه از طریق بازارچه رازی حدود یک ساعت است و همچنین فرودگاه خوی در مهر سال ۸۳ به بهره برداری رسیده است که هم اکنون به عنوان یک دروازه مهم توسعه شمال استان بعنوان یکی از زیباترین فرودگاه های کشور ایفای نقش می نماید.